نگاهی به ابعاد گوناگون اختلاف جنید و حلاج در آیینۀ تقابلِ تصوف مکتب خراسان و بغداد

تاثیر محیط جغرافیایی بر نحوۀ تفکر و اندیشۀ انسانی امری قابل توجه است. تصوف اسلامی با ورود به حوزۀ جغرافیایی ایران با چالش های جدیدی مواجه شد. عارفان و اندیشمندان ایرانی با خوانش جدیدی از دین و قرآن به تدریج جهان اسلام را به سوی دوقطبی شدن سوق دادند. به دنبال آن تصوف عاشقانۀ مکتب خراسان در مقابلِ تصوف پای بند به سنتِ مکتب بغداد قرارگرفت. کرانه های این تقابل حوزه های اندیشه، سیاست و اجتماع را نیز فراگرفت. اوج این تقابل در مرگ حلاج و نوع برخورد طرف داران دو مکتب با او است. در  پژوهش حاضر به بیان علت ها و ماهیت تقابل این دو مکتب پرداخته شده است. سپس بنا به اهمیت مسئلۀ حلاج، با بررسی ابعاد اختلاف او با جنید بغدادی، روشن شد که موارد اختلاف این دو عارف بزرگ، ریشه در تقابل تصوف مکتب خراسان با بغداد داشته است. آنان در مسائل مهمی مانند: 1. اندیشۀ سیاسی، 2. مرز تاویل و تفسیر قرآن، 3. معنای توحید، 4. عقلانیت صحوی و اندیشۀ سکری و 5.  بندگی عربی و عدالت جویی ایرانی، با هم اختلاف داشته اند.

various dimensions of junaid and hallaj dispute in the light of khorasan and baghdad schools of sufism

the effect of the geographical environment on human thinking is a remarkable matter. islamic sufism with entering the geographical area of iran faced new challenges. iranian mystics and scholars, with a new reading of religion and quran led the islamic world gradually to polarization. soon after, sufistic romance of khorasan school was put in opposition to tradition-based sufism of baghdad school. confrontation of these two schools penetrated into fields of thought, politics and society as well. the peak of this conflict was in the death of hallaj and also the approach the followers of baghdad and khorasan schools chose toward that issue. in this study, we discuss the causes and the nature of the confrontation between these two schools. then, with regard to the importance of hallaj issue, after investigating the dimensions of hallaj dispute with junaid, it became clear that the divergence between these two great mystics had roots in the confrontation of baghdad and khorasan schools. these two persons had fundamental disagreements about important issues such as: 1. the political thought, the border between interpretation and explanation of quran, 3. the meaning of oneness 4. the conscious rationality and unconsious pondering 5. arabian servitude and persian justice- seeking.