نَفَس الرَّحْمن در عرفان ابن عربی

یکی از دیدگاه‌های شیخ محی الدین بن عربی در «فصوص الحکم و فتوحات المکیه»، نحوه تطبیق نَفَس الرحمان با نَفَس الانسان است. بنابراین لازم است اوصاف و ویژگی‌ها و مشابهات و مناسبات بین نَفَس الانسان با نَفَس الرحمان بررسی شود. به دنبال این بررسی، معنای عمیق این سخن که «انسان بر صورت رحمان خلق شده» معلوم خواهد شد. یکی از مسایل مهم در اندیشه ابن عربی رابطه میان حقّ و خَلْق است، که ابن عربی ترجیح می‌دهد این مسیله پیچیده را از راه تشبیه و تمثیل و با استفاده از کلمات دشوار مجازی، مانند تجلّی در آینه و تخلّل و سریان در عالم، و تاثیر و تصرّف و از این قبیل توضیح دهد. حقّ، وجودی حقیقی داردکه فی ذاته است؛ و اعیان ممکنات وجودی اضافی دارند که در اصل سریان وجود حق است و این وجود نسبت به خداوند به مثابه سایه ای است که بر موجودات می‌افتد و او با اسم «ظاهر» به آنان هستی اعطا می‌کند. پس عالم، سایه است اگر از حیث عِیْنَش و باطنش و جوهر مقوّمش لحاظ شود؛ جوهر مقوّم عالم همان نَفَسُ الرَّحْمان است که صورت‌های هستی از اوج تا فرود، در آن شکفته می‌شود؛ زیرا نَفَسُ الرَّحْمان، بالقوّه، صُور همه موجودات است، همان‌گونه که نَفَس انسان بالقوّه همه حروف و کلماتی است که از آن برمی‌آید. خدا به واسطه نَفَسُ الرَّحْمان است که اسمای را از حالت غیب آنها توسع می‌بخشد. او با این حرکت، اسمای را به حال رهایی آورده و تسکین می‌دهد که حال ایجاد و رحمان است. حرکتی که برانگیخته از عشق ایجادی است. مفهوم عشق و محبّت، وابسته به مفهوم تجلّی الهی است و این مفهوم به نوبه خود (گذرگاهی از غیب به شهود)، رهایی و خلاصی اسمای از کَرب است که در «نَفَس رحمان» متجلّی می‌شود.