بررسی دیدگاه ابن عربی و عطار در مساله فنا و بقا

فنا و بقا از بهترین مراحل سیر و سلوک عرفانی است که در اکثر آثار شعرا و عرفا به گونه‌های مختلف تبیین شده است. در این میان محیی‌الدین ابن‌عربی و عطار از جمله نویسندگان و شاعرانی هستند که این موضوع را به گونه‌ای صریح در آثارشان منعکس کرده‌اند. حاصل این تحقیق این است که در نزد ابن عربی فنا امری نسبی است. «فنا» نیست شدن از مرتبه ناقص است که ملازم با بقا در مرتبه کامل است. بنابراین چیزی که فانی می‌شود غیر حق است و آنچه باقی می‌ماند تجلی حق است. وی فنا و بقا را جز نسبت‌هایی که به حق و خلق اضافه شده‌اند نمی‌داند؛ یعنی فنا را نسبت انسان به عالم و ماسوی الله و بقا را نسبت انسان به حق می‌داند و این موضوع را مرتبط با اعیان ثابته دانسته و در نهایت با تبیین مساله بقا موضوع را به وحدت وجود ربط می‌دهد. اما در نظر عطار؛ فنا، قطع تعلقات دنیوی و اخروی، جانبازی در راه معشوق و غیبت از خلق می‌باشد و هر دو آن‌ها قایل به این مساله‌اند که فنا دارای سه مرتبه است و... عطار نیز مساله فنا را چون ابن عربی به وحدت وجود ربط موضوعی می‌دهد.