مفهوم مریم‌پرستی در قرآن؛ تحلیلی انتقادی از سنت اسلامی و قرآن‌پژوهی غربی

در بازتابی که از باورهای مسیحیان پیرامون مریم در لابلای آیات قرآن دیده می‌شود، مفهوم «مریم‌پرستی» یکی از مفاهیم چالش برانگیز است که در ضمن آیه 116 مائده و برخی دیگر از آیات به آن اشاره شده است. تاکنون تلاش‌های متعددی برای شناخت این مفهوم، به ویژه در مورد درک مخاطبان آن صورت گرفته است. در مقاله حاضر می‌کوشیم به بررسی اقوال مختلف پرداخته و راهی برای برون‌رفت از چالش تفسیری آن بگشاییم. سوال اصلی در این پژوهش آن است که: مفهوم مریم‌پرستی چگونه در قرآن بازتاب یافته و  تاکنون توسط مفسران مسلمان و قرآن‌پژوهان غربی چطور فهمیده شده است؟ آیات قرآنی مرتبط با این تعبیر را چگونه باید خواند تا چالش‌های موجود در خصوص آن رفع شوند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد هردو گروه مفسران مورد بحث به گونه‌ای متنوع مفهوم فوق را تفسیر کرده‌اند و مجموع دیدگاه‌های آنها از مخدوش دانستن آیات قرآن تا رویکردهای زبانی و تاریخی در نوسان است. در این بین، با تفحص در سیاق آیات قرآن و برخی مستندات برجای‌مانده از دوره باستان متاخر، همچنین توجه به پاره‌ای معایب رویکرد تاریخی، به‌نظر می‌رسد خوانش این باور مبتنی بر زبان و خلاقیت بلاغی قرآن بیشتر موجه و منطقی باشد.

mariolatry (marianism) in the qur’an: a comparative analysis of islamic and western scholarship

in the reflection of the christian beliefs about mary in the verses of the qur’an, the concept of mariolatry mentioned in verse mᾱ’idah: 116 and some other verses is one of the challenging concepts that, especially in terms of knowing its audience, so far, many efforts have been made. in this article, we try to investigate these views and find a way out of its interpretation challenge. the main question in this research is: how is the concept of mariolatry reflected in the qur’an and how has it been understood by muslim commentators and western qur’an scholars so far? how should the quranic verses related to this interpretation be read to solve the existing challenges regarding it? findings show that both groups of commentators have diversely interpreted the above concept so that their total views fluctuate from distorting the quranic verses to linguistic and historical approaches. meanwhile, examining the context of the verses of the qur’an and some surviving documents from the late ancient period, as well as paying attention to some of the disadvantages of the historical approach, show that the reading of this belief based on the language and rhetorical creativity of the qur’an is more justified and logical.