گونه‌شناسی بهره‌وری از عقل مستقل در نقد روایات

گزارش‌های روایی ظنّ‌آور در صورت بهره‌مندی از صحت مخبری با معیارهای مشخصی مانند قرآن، سنت، تاریخ، علم، حس، تجربه، اجماع و عقل قطعی پالوده می‌شوند. در میان این معیارها، کارکرد عقل در دو سپهر نقش آفرینی ابزاری و نقش مستقل، بسیار پر رنگ می‌نماید. خلط میان این دو حوزه، سبب شده تا پژوهشگران علوم نظری حدیث، کاربستهای ابزاری عقل در معیارهایی چون عرضه به قرآن، علم و حتی علوم ادبی را از مولفه های عقل محور نقد حدیث شمرده و در نتیجه از تبیین گونه‌های سنجه عقل مستقل در نقد احادیث باز بمانند. از دیگر سو، مشابهت مفاهیمی چون علم، حس و تجربه، عرف، بناء عقلاء، سیرۀ عقلاء و سیرۀ مسلمین، سبب همسان پنداری این مفاهیم شده است. از دستاوردهای این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، بازتعریف مفهوم معیار عقل برای نقد حدیث و تبیین تفاوت میان کارکرد عقل در دو سپهر پیش‌گفته است. در گام بعدی‌، گونه‌های مختلف سنجه عقل در نقد احادیث، با تعاریف منطقی از یکدیگر افراز شده و نمونه‌های حدیثی مناسبی در هر مقال فراهم آمده است. این گونه ها عبارتند از: سیره عقلاء، بناء عقلاء، حکم عقل مستقل، عرف و منطق. در پایان نیز با رویکردکاربردی کردن مباحث نظری، بایستگی تاویل استوار حدیث، پیش از داوری نهایی دربارۀ اعتبار آن به همراه نمونه‌هایی از نقد شتابزده احادیث با سنجه عقل آمده است.

typology of using independent reason in criticism of narrations

suspicious narrative reports are refined if they benefit from the authenticity of the informant ‎with specific criteria such as the qur’an, sunnah, history, science, sense, experience, consensus ‎and definite reason. among these criteria, the function of intellect in two spheres of instrumental ‎role-playing and independent role is very colorful. the confusion between these two areas has ‎caused the researchers of the theoretical sciences of hadith to consider the instrumental ‎applications of reason in criteria such as submission to the qur’an, science and even literary ‎sciences as components of the reason-oriented criticism of hadith, and as a result, to explain the ‎types of measures of independent reason in the criticism of hadith. on the other hand, the ‎similarity of concepts such as science, sense and experience, customs, the construction of ‎intellectuals, the way of the wise and the way of muslims, has caused these concepts to be ‎equated. one of the achievements of this article in a descriptive-analytical method is redefining ‎the concept of the standard of reason for criticizing hadith and explaining the difference between ‎the function of reason in the aforementioned two spheres. in the next step, different types of the ‎measure of reason in the criticism of hadiths are distinguished from each other with logical ‎definitions and appropriate hadith examples are provided in each article. these types are: the way ‎of the wise, the construction of the wise, the judgment of the independent reason, custom and ‎logic. at the end, with the practical approach of the theoretical discussions, the necessity of solid ‎interpretation of the hadith, before the final judgment about its validity, along with some hasty ‎criticism of the hadith with the measure of reason is exemplified‎‎.