عیار سنجی دیدگاهِ مشهور در خصوصِ گستره شمولِ «رحمانیت» و «رحیمیت»

از رایج‌ترین دیدگاه‌هایی که از دیرباز در خصوص تفاوت دو وصفِ شریفِ «الرحمن» و «الرحیم» مطرح شده، عام بودن متعلَّقِ رحمانیت و خاص بودن متعلَّقِ رحیمیت است. البته دیدگاه مزبور با تقریرات متفاوتی ابراز شده است که رایج‌ترین آن، ناظر بودن الرحمن بر کل انسان‌ها یا کل مخلوقات، و ناظر بودن الرحیم، تنها بر مومنین است. تحقیق حاضر به شیوه توصیفی تحلیلی به تبارشناسی این دیدگاه و عیارسنجی آن پرداخته است. به نظر می‌رسد دیدگاه محل بحث، علیرغم اینکه سعی شده متکی بر شواهدی قرآنی و ادبی معرفی شود، با برآیندِ کاربست قرآنی از «الرحمن» و «الرحیم» مغایرت دارد و ساخت صرفی دو وصف شریف نیز با دیدگاه مزبور همخوان نیست. نهایتاً بر اساس مطالعه کاربست قرآنی و همچنین با ساختارشناسی صرفی، می‌توان چنین گفت که «الرحمن» وصفی ذاتی است که اساساً متعلَّقِ خارجی برنمی‌دارد و «الرحیم» صفتی فعلی و دارای مراتب است که مرتبه‌ای از آن با متعلَّقِ عام و مرتبه‌ای شدید و دائمی از آن، با متعلَّقِ خاص پیوند می‌خورد. البته در روایاتی دیدگاه محل بحث تایید شده است که اتقان سندی ندارند و با عنایت به برآیندِ محکمِ بحث قرآنی و ادبی، ظاهرشان مردود است، هرچند امکان تاویل به معنایی خلاف ظاهر که موافق دیدگاه مرجَّح باشد فراهم است.

evaluating the famous theory about the inclusion of “al-rahmānīyah” and “al-‎rahīmīyah”‎

one of the most common ideas for a long time concerning the difference between “al-rahman” ‎and “al-rahim” is the generality of the function of “al-rahman” and the specificity of the ‎function of “al-rahim”. this view has been expressed in different interpretations, the most ‎common of which is that “al-rahman” includes all human beings or all creatures, but “al-rahim” ‎includes only believers. based on a descriptive-analytical method, this study examined the origin ‎and validity of this view. despite the attempts to introduce it based on qur’anic and literary ‎evidence, it contradicts the total qur’anic usage of “al-rahman” and “al-rahim”. in addition, ‎the etymological construction of two good descriptions is not consistent with it as well. finally, ‎based on the qur’anic usage and etymology form, it can be said that “al-rahman” is an internal ‎attribute that does not belong to the external source. “al-rahim” is an active adjective with ‎stages, one of which is general for all and the strong and permanent of which is associated with ‎specific people. moreover, in some hadiths, it has been said that this view is not authentic, while ‎it is proved that because of qur’anic and literary usage of these two words, such hadiths are not ‎acceptable. however, it is possible to have an interpretation of hadiths, agreeing with the chosen ‎view‎‎.