«لا یسئل عما یفعل»، توصیف یا توصیه؟ تحلیل انتقادی میراث تفسیری آیه 23 سوره انبیاء

یکی از مواردی که در میراث تفسیری آیه لایسئل (آیه 23 سوره انبیاء) مورد غفلت واقع شده عدم تمایزگذاری میان دو رویکرد هنجاری و توصیفی آیه است. مقاله حاضر برای تبیین دقیق‌تر مفاد آیه و در خلال مواجهۀ مساله‌محور با آن، این پرسش اصلی را پی‌جویی می‌کند که آیا عبارت «لا یسئل عما یفعل» تنها در مقام توصیه و بیان بایدها و نبایدهای هنجاری برای «نهی» از سوال از فعل الهی بوده و یا می‌تواند دربردارندة پیامی اخباری و توصیفی برای حکایت از عالم واقع و «نفی» سوال از افعال خدا باشد؟ حل این مساله در گرو پاسخ به دو پرسش فرعی است: الف) مبنای سوال‌ناپذیری افعال خداوند چیست؟ برای یافت این مبنا از تحلیل مفهومی، سیستمی و گزاره‌ای بهره می‌بریم. ب) آیه با کدام غرض سوال‌ناپذیریِ فعل الهی را بیان می‌کند؟ که پاسخ آن را از مسیر بررسی سیاق آیۀ لایسئل در بافت معنایی سورۀ انبیاء پی‌جویی می‌کنیم. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد سوال اعتراضی در عبارت «لا یسئل عما یفعل» فرایندی است که بر مراحل مختلف «محاسبه»، «سرزنش و اعتراض» و «مواخذه و عقاب» دلالت دارد. بنابراین آیه لایسئل می‌تواند در بستر رویکردی توصیفی شامل این پیام باشد که هیچ از بندگان خداوند نمی‌تواند (نه این که نباید) از فعل خدا مواخذه‌ نماید. همچنین گزارۀ «لا یسئل عما یفعل» می‌تواند شامل نهی ارشادی از «سوالِ استفهامی» از کُنه غایت افعال الهی باشد. این نهی (در لباس خبر) ناظر به محدودیت قلمرو ادراکی بندگان در مقام پرسش‌گر و عدم احاطة آنان به علم الهی باز می‌گردد.

la yesil amma yefaal, description or advice? critical analysis of the interpretive legacy of verse 23 of surah anbiya

one of the issues that are neglected in the history of the interpretation of the verse “lā yus’al” (anbīyā’: 23) is not distinguishing between descriptive and normative approaches. to clarify the verse, this article explores the question that “whether the phrase of “lā yus’al ‘ammā yaf’al” (god is not questioned about what he does) is only a recommendation and expression of normative dos and don’ts for &prohibition& of asking about the divine act, or can it contain a descriptive and news message to talk about the real world and prohibiting the question of god’s actions?” the answer depends on two sub-questions: a) what is the basis of the unquestionability of god’s actions? to find this basis, we use conceptual, systematic, and propositional analysis. b) with what purpose does the verse express the unquestionability of divine action? we seek the answer by examining the context of “lā yus’al ‘ammā yaf’al” in the semantic context of surah anbīyā’. the results show that the question of objection in this phrase is a process that implies different stages of “evaluation,” “blame and protest” and “reprimand and punishment.” therefore, in the context of a descriptive approach, the verse may include the message that none of god’s servants can (not that they should) ask about god’s actions. also, this phrase may indicate a directive prohibition of “interrogative question” about the end of divine actions. this prohibition (in the form of news) refers to the limitation of the perceptive realm of servants as questioners and their lack of knowledge of god.