بررسی و نقد گزارۀ روایی تفسیری «الرَّعدُ مَلکٌ» در اندیشۀ عالمان اسلامی (با تاکید بر آیۀ 13 سورۀ رعد)

در منابع روایی و تفسیریِ متقدّمان با اشاره به آیۀ 13 سورۀ رعد، دربارۀ چیستی «رعد» و به‌ویژه «تسبیح» آن، با رویکردهای مختلف، دیدگاه‌های پراکنده و متنوّعی مطرح شده است. از آن جمله دیدگاه‌ها می‌توان به «مَلَک» خواندن رعد اشاره نمود. این دیدگاه به دلیل برخی پشتوانه‌های روایی، نزد عالمان فریقین طرفدارانی داشته تا بدانجا که در نگرشی افراطی، باورمندان به طبیعی‌بودن پدیدۀ «رعد» و نیز کسانی که به تفسیر یا تاویل روایات در این باره پرداخته‌اند، بدعت‌گزار خوانده شده‌اند. از سوی دیگر، دست‌یابی به فهم درست آیۀ 13 سورۀ رعد، بدون بررسی روایات وارده به‌ویژه گزارۀ رواییِ پرطرفدار «الرَّعدُ مَلَکٌ» و نیز تحلیلِ آموزه‌های قرآنی در بیانِ چیستی و کارکردِ دیگر پدیده‌های طبیعیِ همسانِ «رعد» در جهان، امکان‌پذیر نیست. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بخش عمدۀ گزارشهای روایی در این باره در طبقۀ تابعان نقل شده و سخن تابعان نیز عمدتاً به ابن‌عباسِ صحابی ختم می‌شود که گذشته از موقوف بودن، دارای راویانی مُهمل و ضعیف در سندشان هستند که اعتبار آنها را خدشه‌دار می‌سازد. بررسی دلالی این روایات پس از عرضه بر قرآن و نگاهی تحلیلی به دیگر سخنان اهل بیت (ع) در این باره، حاکی از درست‌تر بودن اندیشۀ عالمانی است که «رعد» را پدیده‌ای طبیعی می‌دانند، گرچه این دیدگاه به معنای نفی نقش‌آفرینی فرشتگان در تدبیر امور عالَم نیست.

A Critical Study of the Narrative-Interpretive Phrase of “Al-Ra’d-u Malakun” in Islamic Scholars’ Thought (Case Study: Surah Al-Ra’d: 13)

Pointing out the meaning of “ra’d” and especially “tasbīh” in Surah alRa’d: 13, the early narrative and interpretive sources have discussed the issue in a variety of different views and approaches. One of these views is the meaning of “malak” for “ra’d” that has been supported by the Shiite and Sunni scholars, due to the existence of some proving hadiths. The believers in the naturalness of the phenomenon of “ra’d” (thunder) as well as those who have interpreted hadiths in this regard, have been called heretics by extremists. In addition, it is not possible to achieve a correct understanding of the verse 13 of Surah alRa’d without examining the narrations, especially the popular narrative phrase of “AlRa’du Malakun” and without analyzing the Qur’anic teachings in expressing the nature and function of other similar natural phenomena of “ra’d” in the world. Findings show that most of the narrative reports in this regard have been quoted in the class of Followers. The words of the Followers end mainly to Ibn Abbas, the famous Companion. In addition to being mawqūf, such reports contain weak and unknown narrators in their sanads, which degrade their authenticity. Examining these narrations after presenting them on the Qur’an and taking an analytical look at other sayings of Ahl alBayt (AS), indicates that the idea of scholars who consider “ra’d” as a natural phenomenon is more correct, although this view does not mean denying the angels’ role in affairs of the world.