تحلیلی بر مناسبات نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی در تاریخ ایران؛ با تاکید بر عصر سلجوقی

در تاریخ ایران پیشاسرمایه‌داری، نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی مستقل و دارای قدرت اثر‌گذاری تعیین‌کننده، وجود نداشت بلکه در عمل منظومه اقتصادی واحد، با سطوحی از نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی و معیشتی به‌هم‌پیوسته، حاکم بود. شیوه‌های معیشتی و تولیدی موسوم به دامداری، زراعی و پیشه‌وری، اساس اقتصاد جامعه ایرانی در عرصه تاریخی بود. نظام‌های اقتصادی مذکور هرچند از لحاظ شکلی و ابزارهای تولیدی، متفاوت و به ظاهر مستقل بودند، اما همگی از حیث مبانی و منابع و کارکردهای اقتصادی، به‌هم‌پیوسته محسوب می‌شوند. چرا که در یک زمینه تولیدی و اقتصادی مشترک شکل گرفته و دارای پیوستگی‌های درون‌ساختاری و کارکردی عمیق بودند. چنین شرایطی موجب آن شده بود تا زمان ورود مظاهرِ اقتصاد سرمایه‌داری در دوره معاصر، همواره در طول تاریخ جامعه ایرانی، هر سه شیوه تولیدی دامداری، زراعی و پیشه‌وری، در قالب یک منظومه واحد اقتصادی همزیستی داشته و موجودیت یکدیگر را تقویت و استمراربخشند. در پژوهش حاضر براساس ویژگی‌ها و مناسبات نظام‌های اقتصادی و شیوه‌های تولیدی رایج در جامعه ایران عصر سلجوقی، به تبیین چرایی و زمینه‌های پیوستگی و همزیستیِ وجوه مختلف منظومه واحد اقتصادی مورد بحث، پرداخته شده است.