محکمه‌ی یارغو؛ پژوهشی در باب محکمه‌ی قضایی ایلخانان مغول

یارغو محکمه‌ی قضایی اختصاصی مغولان بود که برای حل دعاوی و اختلافات در زمینه‌های مختلف، در بیشتر نواحی امپراتوری مغولان، ازجمله ایلخانان ایران (654- 750ه.ق) تشکیل می‌شد. این محکمه که بیشتر درمورد جرایم سیاسی و بعضی جرایم اقتصادی و اجتماعی تشکیل می‌شد، در اردوهای نظامی مغولان برگزار می‌شد. در این محکمه، با اعمال شیوه‌های مشابه با شیوه‌ی محاکم اسلامی مبتنی‌بر اصل شهادت شهود و گواهی، اعتراف گرفتن با شکنجه و ارایه‌ی اسناد مکتوب، جرایم افراد خاطی و گناهکار را بررسی می‌کردند و درمورد جرم افراد خاطی، براساس یاسا حکم صادر می‌نمودند. افرادی با عنوان یارغوچی در صدر این محکمه قرار می‌گرفتند. یارغوچیان که بیشتر از امیران و شاهزادگان مغولی انتخاب می‌شدند، براساس قوانین مغولی که از یاسای چنگیزی نشیت می‌گرفتند، حکم صادر می‌کردند. شرط رسیدن به منصب یارغوچی، داشتن تسلط بر یاسای چنگیزی بود. در این نوشتار، با بررسی متون دوره‌ی ایلخانی، به تبیین این محکمه، چگونگی برگزاری آن و شیوه‌ی محاکمه در آن می‌پردازیم تا از این طریق، پرتوی هرچند اندک بر تاریخ نظام قضایی ایران می‌اندازیم.