پژوهشی دربارۀ «وزارت» خواجه‌ نصیرالدین طوسی

جایگاه برجستۀ خواجه ‌نصیرالدین طوسی در میان «اسماعیلیه» و نیز تقرب و نفوذ وی نزد «مغول‌ها» در ایران، این دیدگاه را پیش آورده که خواجه در این حکومت‌ها، به مقام «وزارت» منصوب‌ شده است و رواج این دیدگاه تا آنجا پیش رفته که در میان شماری از پژوهشگران به‌عنوان گزاره‌ای قطعی انگاشته شده است؛ اما بررسی‌ها این دیدگاه را تایید نمی‌کند؛ بنابراین پرسش این پژوهش آن است که مستنداتِ گزارۀ تاریخیِ «وزیر»بودن خواجه ‌نصیرالدین چیست. چنین می‌نماید که برای دیدگاه یادشده منابع و مستندات موثق و معتبری در دست نیست و آنچه گفته‌ شده بر پایۀ منابعی در این زمینه است که نویسندگان آن‌ها آگاهی دقیقی نداشته یا از روی ملاحظاتی خاص خواجه را وزیر اسماعیلیه و مغول خوانده‌اند. این پژوهش به ‌شیوۀ توصیفی‌تحلیلی و باهدف ارزیابی گزاره‌ای مطرح دربارۀ زندگانی خواجه ‌نصیرالدین، انجام ‌شده و نشان می‌دهد که خواجه‌، افزون‌بر نفوذی که نزد فرمانروایان اسماعیلیه و سپس مغول داشت و نیز جدا از اینکه به‌طور مشخص برخی مناصب ازجمله سرپرستی «اوقاف ممالک» ایلخانی را در دست داشت، هیچ‌گاه مسئولیت «وزارت» (به‌معنای فنی و تخصصی آن) را در دست نداشته است. هرچند این نکته را نمی‌توان از نظر دور داشت که به‌دلیل اینکه خواجه از مقربان ایلخانان بوده، فراتر از امور اوقاف در حکمرانی مغول در ایران تاثیر و نفوذ داشته است.

was khwaja nasiruddin tusi a minister?

the prominent position of khwaja nasir al-din tusi among the ismailis and his proximity and influence with the mongols in iran have led to the view that khwaja was appointed minister in these governments, and the prevalence of this view has gone so far that it has been regarded as a definite statement by a number of scholars; but the verifications do not confirm this view . it seems that there are no credible and reliable sources and documents for the said viewpoint and that what has been said is based on sources in this field that the authors did not know in detail, or that they referred to khajah as an ismaili and mongol vizier for special considerations. this study was conducted in a descriptive and analytical method with the aim of evaluating a statement about the life of khwaja nasir al-din, and it shows that khwaja, apart from the influence he had with the ismaili rulers and then with the mongols, and apart from the fact that he held certain positions, including the leadership of the ilkhan awqaf mamalik in his hands, never held the responsibility of a ministry’ (in its technical and specialized sense). however, one cannot overlook the fact that khwaja was a close relative of the ilkhans and, apart from the foundations, also had influence on mongol rule in iran.