بازجُستی انتقادی در منابع: مطالعه‌‌ای موردی در نسب فاطمیان

بحث نسب فاطمیان به‌دلیل ارتباط مستقیم با مشروعیت دینی و سیاسی سردمداران این دولت، همواره یکی از مسائل اساسی مدنظر مورخان و نسب‌شناسانِ معاصر با دولت فاطمی و متاخر از آن بوده است. اهمیت این مسئله سبب قرارگرفتن آن به‌عنوان دستاویزی سیاسی از طرف مخالفان دولت فاطمی به‌ویژه دولت عباسی در بغداد بوده است. در میان مطالعات جدید نیز کمتر کتابی راجع‌به فاطمیان می‌توان دید که در ابتدای آن مطلبی مقدماتی دربارۀ نسب فاطمیان و نقد نظر مخالفانِ نسب علوی این دولت مطرح نشده باشد که عمدتاً مباحثی عمومی و ناشی از اهمیت بنیادین این بحث در تاریخ فاطمیان است؛ لذا موضوع نسب فاطمیان، علی‌رغم برخورداری از شهرتی عام، کمتر جایگاه مطالعات مستقل و دقیق علمی را یافته است. اندک تحقیقات علمی موجود در این حوزه نیز محدود به طرح و نقد سطحیِ روایاتِ موافق و مخالف با نسب علوی فاطمیان شده است. در این مقاله با انتخاب روشی تطبیقی، از طریق کاربست تکنیک تحلیل محتوای کیفی تلاش می‌‌شود با مقابله‌سازی گزارش‌های طیف وسیعی از منابع موافق و مخالف با روایت رسمی دولت فاطمی، خلا پژوهشی موجود در این حوزه برطرف شده و به این پرسشِ اساسی، پاسخی علمی و درخور داده شود.

critical research in sources: a case study on the lineage of the fatimid caliphs

because of its direct connection with the religious and political legitimacy of the leaders of this government, the issue of fatimid ancestry has always been one of the most important topics for historians and genealogists contemporary to the fatimid government and its successors. the importance of this issue has let to its use as a political document by the opponents of the fatimid government, especially the abbasid government in baghdad. among the new studies, there are few books on the fatimids that do not discuss in advance the fatimid lineage and the criticism of the opponents of the alavi lineage of this government, mainly general discussions arising from the fundamental importance of this issue in the history of the fatimids. therefore, the issue of the fatimids lineage, although widely known, has rarely been the subject of independent and rigorous scholarly study. the few scientific researches available in this area are also limited to the sketching and superficial criticism of the narrations in favor and against the alevi lineage of the fatimids. in this article, by adopting a comparative method, through the application of the qualitative content analysis technique, an attempt is made to confront the reports of a wide range of sources that agree and disagree with the official narrative of the fatimid government, the existing research gap in this field is resolved and a scientific and appropriate answer is given to this fundamental question.