معرفی، بررسی و تاریخ‎گذاری کتیبۀ نویافته در بافت تاریخی شهر یزد

مفاهیم و تاریخ های به کار رفته در کتیبۀ بناهای تاریخی، اطلاعات ارزشمندی را دربارۀ تاریخ ساخت و شرایط سیاسی و حکومتی زمان خود به دست می دهند. یکی از نمونه های جالب توجه در این زمینه، کتیبۀ کارگاه شَعربافی در محلۀ «شاه‌ابوالقاسم» بافت تاریخی شهر یزد است که بر آن سال 921ق. درج شده است. البته بررسی­ های بیشتر بر روی کتیبه ها و نقوشی که آن را تزئین کرده ‎اند، نشان‎ دهندۀ عدم تطبیق تاریخ درج‎ شده با زمان اجرای کتیبه است. بنابراین در مقالۀ پیش رو با رویکرد تاریخی-تحلیلی سعی بر آن بوده است که ابهام ایجادشده برطرف و ماهیت دقیق کتیبه ها و نقوش مشخص شود. مهم‌ترین سوالات پژوهش حاضر عبارت است از: 1. دلیل عدم تعلق کتیبۀ شناسایی‌شده به دورۀ صفوی چیست؟ 2. براساس شواهد موجود، کتیبه مذکور به چه دوره‌ای تاریخ‎ گذاری می‎ شود؟ این کتیبه با نقوش هندسی، گیاهی، حیوانی و انسانی تزئین شده و فاصلۀ بین دو قاب­نما را نقوش گیاهی محصور کرده است. مضامین کتیبۀ یادشده آیات قرآنی، ادعیه، جملات عربی و اشعار فارسی مانند ترکیب بند معروف محتشم کاشانی است و در دو مورد نیز نقش خورشیدخانم اجرا شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که نقش خورشیدخانم و نحوۀ اجرای این نقش، مانند طره‌های پیچان مو و ابروهای پیوسته به همراه چشمان درشت، به خوبی با نمونه‌های اجراشده در دورۀ قاجار قابل مقایسه است. همچنین محتشم کاشانی نیز از شاعران دربار شاه طهماسب بوده و به احتمال زیاد ترکیب‌بند معروف خود را در این دوره سروده است. نحوۀ قاب‌بندیِ اجراشده در کتیبۀ مذکور با حسینیه ناظم‌التجار یزد و یا خانه ملکزاده مربوط به دورۀ قاجار قابل مقایسه است. با توجه به دلایل ذکرشده، می‌توان تاریخ درج‌شده را فاقد اصالت و کتیبۀ مذکور را مربوط به دوره قاجار دانست.

introducing, reviewing, and dating the new inscription in the historical context of yazd city

the ideas and dates used in the inscriptions of historical monuments provide important clues about the  history of construction and the political and administrative climate of the time. the inscription of shaarbafi workshop dated 921 ad located in the ancient &shah abul qasim& area of yazd, is one of the most interesting examples in this field. further study of the inscriptions and the designs that adorn them has naturally revealed that the date recorded does not correspond to the time when the inscription was executed. therefore, the following essay will attempt to resolve the ambiguities and determine the exact nature of the inscriptions and using a historical-analytical method. the following are the main questions of current research: 1. why is the recognized inscription not from the safavid period? 2. to which epoch should the inscription be assigned on the basis of the data now available? the gap between the two frames is bordered with plant motifs, and this text is decorated with geometric, plant, animal and human motifs. the subjects of the inscriptions listed include words from the quran, supplications, arabic phrases, and persian songs such as the well-known work of mohtasham kashani. khursheed khanom (sun pattern) plays a role in two of them. the results of the study show that the function of khursheed khanom (sun pattern) and the way it is played, including curly hairstyles, continuous eyebrows, and large eyes, can be effectively compared with examples from the qajar era. moreover, mohtsham kashani, one of shah tahmasb’s court poets, probably wrote his famous song at this time. the framing of the above inscription is comparable to that of the malikzadeh house of the qajar period or that of hosseinieh nazim al-tojjar in yazd. the added date can be considered unreliable for the reasons mentioned above, and it can be assumed that the inscription in question is from the qajar period.