تطور موعودگرایی در تشیعِ سده‌های نخستین با تاکید بر انگارۀ «مهدی»

در اسلام موعودگرایی و منجی‌گرایی عمدتاً با انگارۀ «مهدی» به‌خصوص در مذاهب شیعی معنا پیدا می‌کند. این انگاره در بافت اسلامی در کنار انگاره‌های دیگری چون «هادی»، «قائم»، «غیبت»، «انتظار» و غیره قرار می‌گیرد که در دوره‌های مختلف متناسب با بافت فکری جامعه، تطوراتی داشته است.نگارندگان این پژوهش در پی آن بوده‌اند که با رویکرد «تاریخ انگاره‌ای» تطور و تحول معناییِ انگارۀ «مهدی» و ارتباط آن با دیگر انگاره‌های مرتبط را بررسی کنند و از این رهگذر به این پرسش پاسخ دهند که «مهدی» به مثابه مهم‌ترین انگاره در اندیشۀ موعودگرایی، چه تغییراتی در روند تاریخ داشته است. در این پژوهش مشخص شده است که انگارۀ «مهدی» ابتدا به عنوان لقبی عمومی و توصیفی به کار می‌رفت، ولی به مرور در طول چهار سدۀ نخست اسلامی از یک سنت «موعود‌گرایانه» که بر نظم این‌جهانی تاکید می‌کرد، به سوی یک سنت «آخرالزمانی» توسعه یافت و به این ترتیب انگارۀ «مهدی» به سنت‌های «آخرالزمان‌گرا»‌ پیوند خورد. 

the evolution of messianism in early shia with emphasis on the idea of “mahdi”

in islam, messianism and saviorhood are defined primarily by the idea of the “mahdi”; especially among shiite believers. the idea of “mahdi” is used along with other terms such as “hādi, qā’im, ghayba, intezār, etc” in the islamic context which has gradually changed over time and is considered the intellectual framework of the islamic community.in this study, we will examine the development and changes of the idea of “mahdi” and its relevance to other ideas in order to answer the question of what changes the idea of mahdi underwent in the early islamic periods. in this research, we will find that the idea of “mahdi” was first used as a general and descriptive nickname, but gradually evolved from a messianic tradition emphasizing the order of this world to an apocalyptic tradition; in this way, the idea of “mahdi” is linked to apocalyptic traditions.