«راز دل» نامق کمال: بازتاب مسئله افول عثمانی در نمایشنامه‌های وطن و گل‌نهال تئاتر آینه جهان است (نامق کمال)

نوعثمانیان طیفی از متفکران تجددگرا بودند که مسئله‌ افول عثمانی را در قالب تازه‌ای صورت‌بندی کردند. چهره‌های تراز اول این جریان با محوریت نامق کمال در جهت علت‌شناسی این مسئله‌ گام برداشتند؛ به همین منظور آنان از ادبیات به‌مثابه‌ یک ابزار سنتی بهره گرفتند و قالب‌های مدرنی چون نمایشنامه را کارآمد یافتند. در پژوهش حاضر کوشش شده است با تمرکز بر دو نمونه از این نمایشنامه‌ها، درک نامق کمال از مسئله‌ افول عثمانی بررسی شود. پرسش محوری پژوهش ناظر بر واکاوی نگرش این اندیشمند شاخص ترک به مقوله‌ بحران در عثمانی، عوامل زمینه‌ساز این بحران و راهکاری است که وی از رهگذر ادبیات نمایشنامه‌ای برای حل آن پیشنهاد کرده است. به این منظور، محتوای ادبی نمایشنامه‌ها درون بافتار زمانی آن، بر پایه‌ اطلاعات و شواهد تاریخی، تجزیه و تحلیل شده است. بررسی زمینه‌مند محتوای این دو نمایشنامه نشان می‌دهد که از نظر نامق کمال، راهبرد توسعه‌طلبانه‌ روسیه‌ تزاری، به‌مثابه‌ عامل خارجی، سهم محوری در بروز بحران مذکور داشته است. بازتاب ادبی این نگرش را می‌توان در نمایشنامه‌ وطن یا سیلیستره رصد کرد. این نمایشنامه را می‌توان تلاش نامق کمال برای بازآرایی مفهوم وطن از رهگذر بازخوانی گذشته‌ شکوهمند عثمانی از منظر گفتمان ناسیونالیسم رمانتیک قلمداد کرد. بُعد دیگر درک نامق کمال از عوامل بحران در عثمانی، سرشت درون‌نگر دارد و ناظر بر نقد استبداد دستگاه حاکمه است. این بُعد در نمایشنامه‌ گل‌نهال بازتاب یافته و جلوه‌ای از نگرش انتقادی متفکران تجددگرای عثمانی به ساختار سیاسی این دولت در نیمه‌ دوم سده‌ نوزدهم است.

namık kemal’s “râz-e del”: decline of ottoman empire as reflected in the plays “vatan yahut silistre” and gülnihal”

the “young ottomans” as an intellectual movement in the ottoman empire dealt with the issue of decline. namık kemal, the most prominent figure in this society wrote a number of works in which he reflected on this problem. namık kemal focused on this issue and tried to find an approach to understanding the ottoman problems through various works, including plays. in two critical examples, namely “vatan yahut silistre” and “gülnihal”, namık kemal tried to find a way out for the crisis-stricken ottoman empire. this article deals with namık kemal’s attitude toward decline. in vatan, namık kemal has considered the role of the foreign dimension of ottoman decline. it seems that vatan is an example of the romantic nationalism with which namık kemal  tried to restore the lost pride of the ottomans. in contrast, in gülnihal he has paid attention to despotism. in other words, kemal was aware of both the internal and external problems that had put the ottoman empire in a precarious position. in both plays, namık kemal has resorted to romantic stories to express his point of views. the findings of this study suggests that, the most central issue for namık kemal has been protection of idea of ottoman empire.