جایگاه تحمل و تحمیل عقیده در روابط فکری و اجتماعی در سیره نظری پیامبر(ص) براساس کتب اربعه شیعه و صحاح ستّه

«تحمل‌ عقیده» راه‌ حلی مناسب برای کاهش تعارضات در روابط انسان‌ها با یکدیگر است. در جوامع با ادیان و مذاهب متنوع و متکثر، اختلاف امری اجتناب‌ناپذیر است. مطالعۀ رابطه دین و تحمل نشان می‌دهد که ادیان غالباً به ‌تحمل‌ نکردن دین‌های دیگر گرایش دارند. بنابراین برخی متفکران ‌غربی دین را عامل افزایش تحمیل‌ عقیده می‌دانند. در این مقاله با روش تحلیل‌ مضمون، الگوهای رفتاری مبتنی بر تحمل و تحمیل‌ عقیده در روابط فکری و اجتماعی افراد با یکدیگر در سیره نظری پیامبر(ص) بررسی قرار گرفته تا مشخص شود که مضامین نهفته در سیرۀ پیامبر دربرگیرنده الگوهای تعصب‌آمیز رفتاری ‌است که خشونت ‌مذهبی را اشاعه می‌دهد؟ یا برعکس، الگوهای رفتار تحملی مبتنی بر مدارا را ترویج می‌کند؟ بررسی و تحلیل احادیث پیامبر(ص) در سطح شناسایی، کدگذاری و مضمون‌یابی بنا بر کتب اربعۀ شیعه و صحاح ‌ستّه نشان می‌‎دهد که فراوانی احادیثی که مضمون آنها تحمل ‌عقیدۀ دیگری است، نسبت به دسته دیگر که بر تحمیل‌ عقیده  دلالت دارد، بیشتر است. تحلیل احادیث تحمیلی نشان از آن دارد که این احادیث در زمانی خاص و معطوف به شرایط خاص تولید شده‌اند و باید با توجه به همان شرایط تفسیر شوند. بنابراین در سیره پیامبر(ص) بر رفق، مدارا و حلم در روابط انسان‌ها با یکدیگر به عنوان اصلی اساسی تاکید و از خرق، عنف و تعصب در دین و عقیده نهی شده است.

the place of tolerance and intolerance of idea in intellectual and social relations in the narrations of the prophet (pbuh) based on the books of the shi’a arba’a and ṣaḥāḥ sīta

tolerance of ideas is an appropriate solution to reduce conflicts in relations between people. in societies with a variety of religions, differences are inevitable. the study of the relationship between religion and tolerance has shown that religions often tend not to tolerate other religions. therefore, some western thinkers consider religious behavior patterns as factors that increase intolerance of ideas. in this article, using the method of thematic analysis, behavioral patterns based on tolerance and intolerance in interpersonal relationships are examined in the narrations of the prophet (pbuh) to determine whether the hidden themes in the prophet’s hadiths include prejudiced behavioral patterns that spread religious violence or, on the contrary, promote tolerant behavioral patterns.the study and analysis of the hadiths of the prophet (pbuh) at the level of identification, coding, and theme finding according to the books of the shi’a arba’a and ṣaḥāḥ sīta have shown that the frequency of the hadiths whose content is tolerance of the idea is greater than the other category indicating intolerance. the analysis of the intolerant hadiths shows that these hadiths were created at a certain time and were aimed at certain conditions and should be interpreted according to these conditions. therefore, in the life of the prophet (pbuh), tolerance was emphasized as a basic principle in the relations of people with each other, and violence and prejudice in religion and faith were prohibited.