پژوهشی در اهمیت عرفانی «لا» با تکیه بر شواهد باستان شناسانه

در ادواری که اندیشه های عارفانه در بطن جامعه رواج بیشتری داشته است، در کنار متون ادبی- عرفانی که به فراوانی به رشته تحریر درآمده اند، می توان نشانه های مادی از نگرش های عارفانه را نیز دید. از جملۀ این شواهد می توان به کتیبه هایی اشاره کرد که بر آثار و ابنیۀ تاریخی نقش بسته اند. از جمله مهم ترین بسترهایی که اندیشه ها و باورهای مذهبی در آنها به نمایش گذاشته شده است، محراب ها و سنگ قبرهایند که بیشترین پیوند را با اعتقادات معنوی مردم داشته اند. در این آثار به وضوح و به منظور بیان اندیشه های عارفانه، کلمۀ «لا» در بیشتر موارد بدون داشتن ارتباط با کتیبۀ اصلی اثر، به روش های خاص و چشمگیری به نگارش درآمده است. از جمله دلایل این موضوع و در کنار ساختار بصری این کلمه، می توان به اهمیت عرفانی آن اشاره کرد. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این سوال است که چرا در بیشتر سنگ ‌قبرها و محراب های کتیبه‌نگاری شدۀ قرون میانۀ اسلامی، کلمه «لا» با وجود اینکه در متن آیه و یا حدیث وجود نداشته، بر روی اثر نگاشته شده است؟ فرض غالب این است که با توجه به شهادت متون ادبی- تاریخی، این کلمه جانشین عرفانی عبارت توحیدی «لا اله الا الله» بوده و در اعصار گذشته با هدف تصویرگری اندیشۀ عارفانه و توحیدی، در آثاری که بیشترین ارتباط معنوی را با مردمان داشته، نقش بسته است.

a research on the mystical significance of la based on archaeological evidence

in times when mystical thoughts were more widespread in society, we can see material evidence of mystical attitudes in addition to literary mystical texts that were written in abundance. among this evidence are the inscriptions engraved on historical works and buildings. among the most important platforms on which religious ideas and beliefs are depicted are altars and tombstones, which have the most to do with people’s spiritual beliefs. in order to express mystical thoughts, the word la is written on these works in a special and impressive way, in most cases without any connection with the main inscription of the work. one of the reasons for this, besides the visual structure of this word, is its mystical meaning. the present study tries to answer the question why on the inscriptions of most tombstones and altars of the islamic middle ages the word la (no) is written, although it does not appear in the text of the verse or hadith? the prevailing assumption is that, according to the testimony of historical literary texts, this word is a mystical substitute for the monotheistic phrase there is no god but god and played a role in the past ages with the aim of representing mystical and monotheistic thought in the works that had the most spiritual connection with people