تحلیل فرایند رابطۀ بیمار-پزشک در ایران نیمۀ دوم عصر قاجار بر اساس مدل پارسونز

از جمله مسائل مهم‌ در امر پزشکی و سلامت جامعۀ ایران در نیمۀ دوم عصر قاجار، روابط میان بیمار و پزشک بود. نوع این روابط در آن روزگار از مهم‌ترین اموری بود که می‌توانست بر چگونگی معاینه، درمان و سلامتی فردی و عمومی مردم اثرگذاری زیادی داشته باشد. در خصوص روابط میان بیمارپزشک، تعدادی از جامعه‌شناسان دنیا به ارائۀ الگوی نظری پرداخته‌اند که یکی از آنان تالکوت پارسونز جامعه‌شناس آمریکایی است. در این مقاله با روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی و با بهره‌وری از منابع دست اول، همچون خاطرات و سفرنامه‌ها به بررسی روابط میان بیماران طبقات فرادست با پزشکان اروپایی بر اساس مدل نقش‌محور پارسونز پرداخته می‌شود. سوالات پژوهش عبارت‌اند از اینکه آیا بیماران طبقات فرادست در نیمۀ دوم عصر قاجار شرایط ایفای نقش اجتماعی بیمار را داشته‌اند، آیا پزشکان اروپایی در این عصر شرایط ایفای نقش اجتماعی پزشک را داشته‌اند. مبنای این پژوهش بر این فرضیه استوار است که در نیمۀ دوم عصر قاجار هم بیمار و هم پزشک می‌توانستند به ایفای نقش اجتماعی خود در فرایند روابط بیمارپزشک آن‌گونه که پارسونز مطرح می‌کند، بپردازند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در نیمۀ دوم عصر قاجار هم بیمار طبقۀ فرادست و هم پزشک اروپایی می‌توانستند به ایفای نقش اجتماعی خود در چرخۀ روابط بیمارپزشک بپردازند. اگرچه مسائلی همچون تمارض‌گرایی بیماران از جمله عوامل اثرگذاری بودند که می‌توانستند روند طبیعی روابط بیمار پزشک در این دوره را با اختلال مواجه ‌کنند.

Patient-physician Relationship Process Analysis in Iran in the Second half of the Qajar Era Based on the Parsons Model

One of the most important issues in the medical and health field of the Iranian society, during the second half of the Qajar era, was the relationship between patient and physician. The nature of these relationships at that time was one of the most important things that could have a great impact on how people were healthwise examined and treated; individually and generally. Regarding the patientphysician relationship, a number of sociologists around the world have offered a theoretical model, one of which is the American sociologist Talcott Parsons. In this article, using a descriptiveanalytical research method facilitating firsthand sources such as memoirs and travelogues, the relationship between upperclass patients and European physicians based on the Parsons roleoriented model is investigated. The research questions are: Did the patients of the upper classes during the second half of the Qajar era have the conditions to play the social role of the patient? Did European physicians in this era have the conditions to play the social role of the doctor? Findings indicate that in the second half of the Qajar era, both the upper class patient and the European physician were able to play their social role in the cycle of patientphysician relations. However, issues such as patients’ malingering were among the influential factors that could disrupt the normal course of patientphysician relationships during this period.