وضعیت زنان در نظام اجتماعی ساسانیان در عصر پسامزدکی و تاثیر آن در تالیف ارداویراف‌‌نامه

مطابق محتوای کتب فقهی و حقوقی تدوین‌یافته در دورۀ ساسانی و طبق نظر محققان این حوزه، جنسیت یکی از ملاک‌ها و معیارهایی بوده که باعث ایجاد تفاوت میان وضعیت حقوقی افراد جامعه ‌شده، به‌طوری که وظایف و حقوق زن در ساختارها و نهادهای اجتماعی مطابق با قوانین حقوقی و جایگاه فرودستی زنان نسبت به مردان را نشان می‌‌دهد این برتری مردان نسبت به زنان در محتوای برخی متون این دوره چون متن ارداویراف‌نامه که متعلق به قرن ششم میلادی و زمان حکومت خسرو انوشیروان (531-579م) بوده است، کاملاً مشهود به‌ نظر می‌‌رسد. غالب محتوای این متن پیشگویانه، ناظر بر شرح مجازات‌های دوزخی زنانی است که در عرصۀ روابط خانوادگی و زناشویی قصور کرده یا مرتکب گناه شده‌‌اند. از طرفی مزدک نگاه ویژه و البته ساختارشکنانه‌‌ای به زنان داشته است. منابع رسمی ساسانی، شعارها و اهداف مزدک دربارۀ زنان را منفی ارزیابی کرده‌‌اند، اما به‌دنبال رویکرد خاص مزدک به زنان جامعه، ذیل شعار مساوات‌‌خواهی برای همگان، آزادی‌هایی به زنان اعطا شد که پیامد آن، رفتارهای هنجارشکنانه‌‌ای از سوی مردمان عموماً طبقات پایین جامعه بوده که در نهایت منجربه بروز بی‌نظمی و فساد می‌شود. در این مقاله تلاش بر این است بر اساس منابع اوستایی و پهلوی و منابع فارسی و عربی در بطن نظام اجتماعی ایران، تولید متن ارداویراف‌نامه را واکنشی اصلاحی از سوی دین‌‌مردان و صاحبان حکومت در برابر بی‌نظمی‌‌‌‌ها و فساد ناشی از نشر تعالیم مزدکی در جامعۀ ایران نشان داده شود و معلوم شود که تولید این متن، اقدام اصلاحی و هدفمند در راستای اصلاحات اجتماعی خسرو انوشیروان جهت اعاده و احیای نظم در جامعه، بعد از قیام مزدک بوده است.

The Situation of Women in the Sāssānīān Social System in the Post-Mazdak Era and Its Impact on the Writing of the Ardāvīrāfnāme

According to the content of jurisprudential and legal books compiled during the Sāssānīān period and according to scholars of this field, gender is one of the basis and criteria that make a difference between the legal status of individuals in society, as the duties and rights of women in social structures and institutions in accordance with legal laws, show the inferior position of women to men. This superiority of men over women in the content of some texts of this period, such as the text of Ardāvīrāfnāme, belonging to the sixth century AD and the reign of Ḵosrow Anūšīrvān (539579 AD), is quite evident. Most of the content of this prophetic text refers to the description of the hellish punishments of women who have failed or committed sins in the field of family and marital relations. On the other hand, we know that Mazdak had a special and, of course, deconstructive view of women. The official sources of the Sassanid’s have negatively assessed Mazdak’s slogans and goals about women. But following Mazdak’s special approach to women in society, under the slogan of equality for all, women were granted freedoms that resulted in normbreaking behavior by people, generally in the lower classes of society, which ultimately led to disorder and corruption. In this article, an attempt is made based on Avestan, Pahlavi, Persian, and Arabic sources in the heart of the Iranian social system, to introduce the production of the text of Ardavirafnameh as a corrective reaction by religious men and government officials against the irregularities and corruption caused by the dissemination of Mazdaki teachings in the Iranian society. It was understood that the production of this text was a corrective and purposeful action in the direction of Ḵosrow Anūšīrvān’s social reforms to restore order in the society after Mazdak’s uprising.