حفظ و بهبود محیط ‌زیست در برنامۀ عمرانی پنجم (1352-1356ش) با تکیه بر جنگل ها و مراتع

امروزه صورت بندی های متفاوتی دربارۀ گفتمان های محیط زیست ارائه می شود. این گفتمان ها نحوۀ نگاه دولت ها و جوامع به محیط زیست را مشخص می کند. بدون تردید پیروی از هر یک از این گفتمان ها نتایج مشخصی را برای کشورها به بار می آورد و سیاست‌گذاری های خاصی را برای حفاظت از محیط زیست و چگونگی و میزان بهره برداری از منابع طبیعی تعیین می کند. یکی از گفتمان های محیط زیستی، گفتمان توسعۀ پایدار است که با گفتمان «پایست گرایی» (سروایولیزم) رابطۀ نزدیکی دارد. این گفتمان بر استفادۀ بهینه از منابع طبیعی تاکید دارد و این منابع را میراث تمام انسان ها می داند؛ به گونه‌ای که نسل های آینده نیز امکان استفاده از آن ها را داشته باشند. در ایران پیش از انقلاب 57، برنامۀ عمرانی پنجم تنها برنامه ای بود که فصلی مشخص برای حفظ و بهبود محیط زیست اختصاص داده بود. نگارندۀ این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تاریخی، ضمن بیان اهداف و خط‌مشی های برنامۀ پنجم (و همچنین برنامه تجدید نظر شده) در تلاش است به این پرسش پاسخ دهد که گفتمان محیط زیستی حاکم بر برنامه پنجم چه بود؟ و چه نتایجی را برای محیط زیست به بار آورد؟ جنگل ها و مراتع نیز به عنوان مطالعۀ موردی این پژوهش در نظر گرفته شده است. این مقاله نشان م ی دهد که عدم به کارگیری توسعۀ پایدار چگونه به غلبۀ نگاه ترمیمی و واکنش گرانه و غفلت از نگاه پیشگیرانه منجر شد. این امر نیز به نوبۀ خود برنامه های حفاظت را نسبت به برنامه های بهره‌برداری عقب راند و در پیوند با نگاه ابزاری به محیط زیست، ماهیت دستوری برنامه ریزی توسعه و ذات مطلقۀ شبه‌مدرن دولت، نمایی کامل از توسعۀ ناپایدار را ارائه کرد.

Preservation and Improvement of the Environment in the Fifth Development Plan (1352-1356/ 1973-1977) Based on Forests and Pastures)

Today, different formulations of environmental discourses are presented. These discourses determine how governments and societies view the environment. Naturally, following each of these discourses will have specific consequences for countries. They will evaluate specific policies for environmental protection and determine how and to what extent natural resources should be exploited. One of the environmental discourses is the discourse of sustainable development, which is closely related to the discourse of survivalism. This discourse emphasizes the optimal use of natural resources and considers these resources as the heritage of all human beings so that future generations can use them. In Iran, before the Revolution of 1979, the Fifth Development Plan was the only plan that dedicated a specific chapter to preserving and improving the environment. Using the historical research method while trying to explain the goals and policies of the Fifth Plan, this article intends to answer the question: What was the environmental discourse that governed the Fifth Plan? And consequences for the environment did it lead to? Forests and pastures have also been considered as a case study of this article. This article shows how the lack of sustainable development led to to the domination of a reconstructive and reactionary look and neglect of preventive and actionoriented view in this program. This change, in turn, hold back protection programs and intertwined with a toolbased approach to the environment, the imperative nature of planmaking, and the quasimodern state, represented a complete picture of unsustainable development