بررسی وضعیت و سیر تحول تولید و تجارت فرش در آذربایجان در دورۀ قاجار

فرش بافی در آذربایجان از قدمت دیرینه ای برخوردار است. در دورۀ قاجار با انتخاب تبریز به عنوان مقر ولیعهد و مرکز مبادلات با روسیه و کشورهای غربی، آذربایجان به یکی از آبادترین مناطق کشور تبدیل شد. در این دوره صنعت فرش آذربایجان متاثر از موقعیت ممتاز اقتصادی و تجاری مذکور و به تبع آن ویژگی های طبیعی و اقلیمی مناسب آن منطقه، از رونق خوبی برخوردار شد. گفتنی است نه تنها تولید این کالا پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد، بلکه تجارت آن نیز گسترش یافته و این ایالت سهم عمده ای از تولید و صادرات فرش کشور را به خود اختصاص داد. نگارندۀ این پژوهش در نظر دارد با رویکرد توصیفی تحلیلی و با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای، به بررسی مسئلۀ اصلی تحقیق یعنی وضعیت و سیر تحول تولید و تجارت فرش در آذربایجان در دوره قاجار بپردازد. براساس یافته های پژوهش، در نیمۀ اول قرن نوزده میلادی فرش بافی در آذربایجان عموماً حرفه ای روستایی بوده که توسط روستاییان، ایلات و معدود بافنده‌های شهری در کارگاه های خانگی به صورت محدود تولید می شد و به عنوان یک کالای تجاری داخلی مطرح بوده است. البته از نیمۀ دوم این قرن با سرمایه گذاری تجار تبریز و شرکت خارجی در صنعت فرش آن منطقه و به کار افتادن کارگا ه های بزرگ قالی بافی و سازماندهی نسبی تولید و تجارت، نه تنها حجم تولید فرش افزایش قابل ملاحظه ای یافت، بلکه ارزش صادرات و تجارت آن نیز رونق قابل توجهی پیدا کرد. فرش آذربایجان در اواخر دورۀ قاجار علاوه بر کشورهای هم‌جوار چون روسیه و ترکیه، در مقیاس بالا به بازارهای اروپا و آمریکا نیز صادر می شد.

Investigating the Situation and Evolution of Carpet Production and Trade in Azerbaijan During the Qajar Period

Azerbaijan has a long tradition of carpet weaving. Azerbaijan became one of the country’s most prosperous regions during the Qajar period when Tabriz was chosen as the Crown Prince’s seat and the center of trade with Russia and Western countries.During this period, the Azerbaijani carpet industry flourished, owing to the country’s advantageous economic and commercial position as well as the region’s favorable natural and climatic characteristics. Production of this commodity increased significantly, and trade expanded. Carpets from the country were exported. Using descriptiveanalytical methods and archival documents and library tools, this research aims to investigate the research’s main topic, namely the status and evolution of carpet production and trade in Azerbaijan during the Qajar era.According to the results, carpet weaving in Azerbaijan in the first half of the nineteenth century was primarily a rural occupation, with peasants and a few urban weavers working in home workshops, and was considered a domestic commercial product. However, with the investment of Tabriz merchants and foreign companies in the region’s carpet industry and the establishment of large carpet weaving workshops in the second half of the twentieth century, the amount of carpet production and the value of its exports increased significantly. Azarbaijan carpets were widely exported to European and American markets during the Qajar era, in addition to Russia and Turkey.