تبریز، مدرنیته و تاثیر آن بر شهرسازی مدرن ایران

با روی کار آمدن آقامحمدخان قاجار و تشکیل حکومت واحد مرکزی قدرتمند، ایران وارد مرحلۀ جدیدی از حیات سیاسی و اجتماعی خود شد و این دوران با بر تخت نشستن فتحعلی شاه به‌ گونه‌ای متفاوت ادامه یافت. تاسیس دارالسلطنۀ تبریز در سال 1213 ق. با حضور وزرای بزرگی چون میرزا عیسی و میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی، عباس میرزای نایب‌السلطنه را در مسیری قرار داد که تبریز را در خارج از «بساط کهنۀ» دربار تهران، به کانونی برای «طرح نو» تبدیل کند. شکست‌های سنگین از روسیه بحران فکری اساسی و عمیقی را در ذهن عباس میرزا و قائم مقام بزرگ و جامعه به وجود آورد و چرایی سترگی را مطرح کرد که می‌تواند سرآغاز بیداری ایرانیان تلقی شود. همزمان با ایجاد تغییراتی در ارتش و تشکیل نظام جدید، تجددطلبی در تبریز تنها در اندیشه باقی نماند، بلکه گسترۀ آن به شهر و شهرسازی کشیده شد و چهرۀ شهر تا حدی دگرگون شد. بعدها این تغییرات، تبدیل به الگویی برای اقدامات مشابه در تهران و سپس در برخی شهرهای ایران شد. نگارندگان این مقاله درصدد باز خوانی مدرنیته در مکان دارالسلطنه تبریز می‌باشند. تاثیرات این بازخوانی در شهر تبریز مادیت یافت و الگویی برای تغییرات شهری در ایران عصر قاجار و پهلوی شد. اصول و مبانی شهرسازی نوگرا به «شیوه تبریزی» و «مکتب تبریز» نقطۀ شروع دگرگونی شهر و شهرسازی ایران شد. بر همین اساس، هدف نگارندگان مقاله حاضر بررسی این ادعا با بهره گیری از ‌متون و منابع و تجزیه و تحلیل داده‌ها براساس رویکرد توصیفی و تبیینی است.

Tabriz, Modernity and Its Impact on Modern Iranian Urban planning

With the rise of the Qajar dynasty and the formation of a powerful central unit government, Iran entered a new phase of its political and social life. This era continued differently with the Kingdom of Fath Ali Shah. The establishment of the Tabriz’s Dar alSaltaneh in 1213 AH, with the presence of great ministers such as Mirza Isa, Mirza Abolghasem GhaemMaqamFarahani, led Abbasmirza Nayeb alSaltanah in a course that took Tabriz out of the &old court& of Tehran to become the focal point for the &new design.& The heavy defeats of Russia created a deep and profound intellectual crisis in Abbas Mirza’s minds, the great deputy, and the community, which raised a grand cause that could be considered the beginning of the Iranian awakening. Simultaneously, with the change in the army and the establishment of a new system, Tabriz’s modernization was not left alone in thought; These changes later became a model for similar actions in Tehran and then in some Iranian cities. This article seeks to read modernity in Tabriz’s Dar alSaltaneh. The effects of this reading have materialized in Tabriz and have become a model for urban change in Qajar, Pahlaviera Iran. The principles of modern urbanism in the &Tabrizi Style& and &Tabriz School& became the starting point for transforming Iranian cities and urbanization. Therefore, the purpose of this article is to investigate this claim by using text and sources and analyzing data based on descriptive and explanatory methods.