اقدام علاءالدوله از منظرِ ساختارِ تشکیلات اداره شهری پیشامدرن

منابع روایی انقلاب مشروطه چوب‌زدن تجّار قند از سوی حاکم تهران را اقدامی ناهنجار و ظالمانه تلقی کرده‌اند که به دنبال بحران گرانی قند کیفر شدند و اسباب شورش مردم فراهم گشت. نوشتار حاضر فارغ از این پیش‌فرض در پی پاسخ به این پرسش است چرا به‌رغم سابقۀ این‌گونه اقدامات حکومتی، تا پیش از این شاهد چنین واکنشی از سوی جامعۀ ایران نبوده‌ایم؟ آیا رفتار علاءالدوله مغایر با سنت پیشین بود؟ یا این زمان تحولی در فهم ایرانیان از حکومت‌داری رخ نموده بود که اقدامات معمولِ دولت خشم آنان را برانگیخت؟ اساساً اقدام علاءالدوله تا چه اندازه تخطی از رویه نظام ‌کهنِ حاکم بوده و تا چه میزان تحت تاثیر نظام مشروطه داوری شده است؟ مقاله می‌کوشد با دوری از رویکرد اراده‌گرایانه متکی به اشخاص از دیدگاه ساختار‌ی به این واقعه توجه کند. به باور نگارنده، علاءالدوله در این رخداد از محدودۀ اختیارات معینه در نظامات کهن عدول نکرد بلکه اقداماتش با سازوکار دیوان ‌حسبه و محکمۀ عدلیه در ساخت تشکیلات اداره شهری پیشینه دارد، بنابراین باید واکنش جامعه علیه اقدامات وی متوجه ناکارآمدی ساخت دولت در این زمان باشد که عمر آن به آخر رسیده بود.