تحلیل تجربه‌زیستۀ زنان سرپرست خانوار از زلزلۀ استان کرمانشاه

بلایای طبیعی به یک اندازه بر جمعیت درگیر تاثیر نمی‌گذارند. زنان سرپرست خانوار از گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر در موقعیت بحران‌زا هستند. نحوه مواجهه زنان با موقعیت بحران ارتباط بسیار زیادی با زمینه فرهنگی، سازوکارهای قدرت و موضوعات مرتبط با جنسیت دارد. از طرفی، عاملیت زنان نیز در این مواجهه اهمیت دارد. مقاله حاضر به تشریح تجربه‌زیسته زنان سرپرست خانوار از زلزله با هدف ارائه مدل مفهومی «فرایند توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در بحران» می‌پردازد. این مطالعه کیفی و با روش «نظریه زمینه‌ای» است. داده‌های میدانی از طریق نمونه‌گیری نظری و مصاحبه عمیق با 15نفر از زنان سرپرست خانوار در مناطق هشت‌گانه زلزله‌زده کرمانشاه از جمله ثلاث ‌باباجانی و سرپل‌ذهاب تا حد اشباع نظری جمع‌آوری و با روش نظریه زمینه‌ای تحلیل شده است. در‌نهایت، داده‌ها به 363 مفهوم، 20 مقوله عمده و مقوله هسته تشدید بنیادهای اجتماعی ناتوان‌ساز کدگذاری و تحلیل شد. پدیده برساخت‌شده «فقر قابلیتی‌ تهدید فرصت‌ها» (زنان ناتوان) ناشی از بستر نظام‌های ارزشی و ایدئولوژی‌های سرکوب‌گر حاکم بر زنان، ضعف مدیریت بحران، فقر و محرومیت منطقه و کمبود دانش فنی و مهارت است که راهبردهای تاب‌آوری و کنش فعال، کنش منفعل و... را به دنبال داشت. درماندگی و دلزدگی، چالش قدرت، تهدید و ناامنی، احساس رهاشدگی، آسیب‌های جسمی و روانی و چالش فرزندان پیامدهای ناشی از پدیده ذکرشده است که نظریه زمینه‌ای آن در قالب مدل پارادایمیک ارائه شده است. نتایج نشان می‌دهد فرایند «قدرتمندشدن» زنان سرپرست خانوار در بلایا مشروط به شرایطی است از جمله اینکه فرصت‌ها از طریق ساختارهای حمایتی قابل دسترسی باشند و موانع و نیروهای بازدارنده آن‌قدر تهدید‌کننده و قوی نباشد که جلوی فرصت‌ها را بگیرد و به محرومیت از قابلیت‌ها منجر شوند و زنان نیز خود را واجد «عاملیت» بدانند.