اندیشه و کنش در سیاست جنسیت: بررسی تجربه ایران در سال‌‌های 12701320

سیاست در ایران معاص، به‌رغم سرشت عمدتاً مردسالارانه، از سویه‏های معطوف به اصلاح وضعیت زنان خالی نبوده است. این مقاله با بررسی این موضوع در فاصله سال‏های 1270 تا 1320 می‏کوشد به این سوال پاسخ دهد که: در دوره پنجاه‌ساله 1270 تا 1320، ایده‏ها، جنبش‏ها و سیاست‏های معطوف به تغییر و اصلاح وضعیت زنان چه ویژگی‏ها و تحولاتی به خود دید و چگونه و تا چه اندازه به دگرگونی در وضعیت حقوقی و حقیقی زنان منجر شد؟ این مقاله با رویکرد نظری تلفیقی (کنش‌گرایی تاریخ‌مند) و استفاده از روش تاریخی‌ اسنادی و تحلیل طولی نشان داد که سیاست جنسیت در دوره اشاره‌شده تحولات متعددی به‏ خود دیده ‏است. تحولات مزبور از سه متغیر ناهمزمان و ناهمسوی «ایده‏ها و جنبش‏های معطوف به اصلاحات»، «مقاومت نیروهای محافظه‏کار» و «جهت‌گیری و عملکرد حکومت» متاثر بوده است. در دوره پیشامشروطه، نطفه‏های اولیه ایده‏ها و تحرک‏های معطوف به تغییر وضعیت زنان شکل گرفت؛ اما مقاومت شدید محافظه‏کاران و بی‏میلی دولت‌مردان مانع تغییر قابل ملاحظه در وضعیت زنان بود. در فاصله جنبش مشروطیت تا کودتای 1299، با افزایش تحرک اجتماعی خود زنان و حمایت برخی نیروها و نهادهای سیاسی جدید نظیر مجلس و احزاب اصلاح‌طلب علاوه بر اعطای حق آموزش به زنان، ایده‏ها و مطالبات جدیدی نظیر برابری حقوقی و حق مشارکت سیاسی زنان نیز مطرح شد. در دوره بیست‌ساله پس از کودتا، که دولت خود عهده‌دار تغییر وضعیت زنان شد، گرچه تغییرات قابل ملاحظه‏ای در آموزش، اشتغال و حضور زنان در عرصه‏های عمومی رخ داد، سرشت آمرانه این تغییرات و ناسازگاری آن با فرهنگ مسلط نه‌تنها مانع توسعه و تعمیق ایده‏ها و جنبش‏های اصلاحی در حوزه جنسیت بود، بلکه زمینه‏ساز رشد گرایش‏ها و نیروهای واگشت‏گرا در دوره‏های بعد شد.

Idea and action in gender politics: an investigation in Iran’s experience from 1891 to 1941

Although in general, politics in contemporary Iran have had patriarchal orientation, efforts and actions taken place regarding reforming women’s condition cannot be ignored. In this article, we have tried investigate the changes of orientations, factors and consequences of gender politics in Iran between the years of 1270 to 1320. According to theoretical approach of this article, transformation of gender policies has been differed from an era to the other; and influenced by three factors: 1Ideas and movements regarding transformation of women’s condition; 2Conservative forces resistance; 3Government orientation and actions. And we have found that in a 15year period before constitutional movement, the very primary sprouts of ideas and movements related to transformation of women’s condition have been started. But the major weakness of this movement which was the fierce resistance of conservatives on one hand and the authority’s reluctance on the other hand prevented a drastic change in women’s condition and transformation of gender related ideas. After the victory of constitutional movement until the 1299 coup, there were plenty of opportunities to make some changes in women themselves and also have the support of some authorities and new political organizations such as the Parliament and reform parties for transformation of women’s condition. It was in this era that the right of women’s education was granted. Moreover, new demands and ideas like legal equity and women’s right to political participation were brought up.in the 20 years after the coup in which the government itself was in charge of transformation of women’s situation, although there were noticeable changes in education, employment and on top of that presence of women in public arenas, imperious nature of these changes and their incompatibility with the dominant culture not only did prevent the development of ideas and reform movements regarding gender, but also was the starting point for development of orientations and the retrogressive forces in next era.