تطبیق مصادیق اجتماعی زنان در دورۀ قاجار با جایگاه زن در نگارگری نسخۀ خطی هزارویک‌ شب

منابع تصویری به‏جای‏مانده از آثار هنری دوران قاجار می‏تواند به‌منزلۀ یکی از مدارک معتبر جهت شناسایی هویت و نقش اجتماعی زنان در این دوره بررسی شود. از این منظر، نقاشی‏ها‏ی نسخه خطی هزارویک‌شب صنیع‏الملک، که از آثار ممتاز‏‏ نگارگری ایران در دوران قاجار است، این قابلیت را دارد که به‌منزلۀ مرجعی جهت شناخت بهتر زنان دوره قاجار بررسی شود. این نسخه مصور ویژگی‏ها‏ی منحصر‏به‏فردی دارد که آن را از دیگر نسخه‏ها‏ی مصور‏شده در این دوره متمایز می‏کند. یکی از این ویژگی‏ها استفاده نگارگر از منابع اجتماعی و شخصیت‏ها‏ی معاصر خود در ترسیم تصاویر این نسخه است. بر این اساس، هدف از این مقاله توصیف جایگاه اجتماعی زنان در دوره قاجار با استفاده از سفرنامه‏ها و منابع مکتوب دیگر و مقایسه‏ تطبیقی آن با تصاویر این نسخه از هزارویک‌شب است. در این مقاله، تصویر‏ها‏یی مطالعه شده‏اند که حضور زن در آن‌ها پر‏رنگ‏تر است. بنابر یافته این پژوهش، گرچه صنیع‏الملک جهت ترسیم زنان این نسخه از شرایط اجتماعی معاصر خویش استفاده کرده است، در برخی موارد، نظیر تفکیک جنسیتی، بیشتر به متن وفادار بوده است تا ساختار اجتماعی و نقش واقعی زنان هم‏عصر خویش.

The Collation of Social Meanings of qajar Women and their Status in the painted Manuscripts of Hezar o Yek Shab

The remained visual sources of Qajar art works can be studied as one of the referable, valid evidences for identifying the women's roles and identity during this period. For this respect‚ the illustrations of the Arabian Nights manuscript by Sani AlMolk is considered as one of the references recognizing the womanʼs presence during Qajar period. This superb art work has some exclusive features distinguish the collection from the similar ones made in the same period; and the painterʼs use of social sources and contemporary, real persons and places for drawing the illustrations. The study aims to describe the women's social status in the Qajar era‚ using the itineraries and other written sources‚ and comparing it with the pictures of the collection and also, tries to answer the question “has Sani AlMolk used his contemporary social references for drawing the women in the manuscript?” This paper which is based on the documented studies, is focused on the paintings which show the stronger woman’s attendance. According to the findings of this paper‚ Sani AlMolk did not absolutely apply the social sources of his age for picturing the women at his manuscript.