مطالعۀ تطبیقی مُد لباس بانوانِ دربار فتحعلی ‌شاه و ناصرالدین‌ شاه قاجار

تغییر سبک پوشش بانوان در مقاطع زمانی مختلف دوره قاجار، صاحب‏نظران را بر آن داشته تا در یادداشت‏های خود‌ هرچند گذرا‌ بر آن نظر افکنند. با توجه به اینکه تحقیقات انجام‌شده در زمینه چرایی و چگونگی پوشش در این دوران و ارتباط آن با جریان مُد معدود و سطحی بوده، به نظر می‏رسد پرداخت دقیق‏تر به این موضوع، امری مهم باشد. این مقاله به‏ صورت تطبیقی به اشتراک‌ها و افتراق‌های پوشاک بانوان دو دربار فتحعلی‏شاه و ناصرالدین‏شاه قاجار می‏پردازد و تاکید آن بر مُد لباس و مقایسه اجزای پوشاک اندرونی و بیرونی است. اجزای پوشاک اندرونی شامل شلیته (تُنْبان)، پیراهن، آرْخالق و پوشش ‏سر و اجزای پوشش بیرونی شامل چادر، چاقْچور و روبنده است. با توجه به اینکه عواملی چون مذهب، اقتصاد، فرهنگ، سیاست و ابعاد روان‏شناختی پادشاهان تاثیر مستقیمی بر شکل‏گیری جریان مُد و روند تغییر و تحولات مربوط به آن را داشته است، این نوشتار با رویکرد کیفی و به شیوه توصیفی‌ تحلیلی، با تاکید بر دو دوره حکومتی قاجاریه‌، به بررسی مجموعه تصاویر به‎‏جا‏مانده از این دوران و مطالعه اسناد و سفرنامه‏ها‌ برای دسته‏بندی پوشاک و سبک مُد غالب دربار‌ می‏پردازد تا مولفه‏های اثرگذار بر تغییر یا ثبات سبک لباس این دوران را بازشناسی و تعریف کند. این پژوهش نشان می‏دهد، پایبندی به مذهب بین زنان قاجار، عامل بازدارنده مهمی در برابر تغییر کامل سبک پوشش بانوان بوده است؛ به‏ عبارت ‏دیگر، زنان در گزینش البسه خود نقش منفعلی نداشته‏اند و همچنین نفوذ سلیقه و اراده شخص شاه، عامل بسیار موثری در تغییر مدل لباس زنان دربار بوده است.