ساخت تعجبی در زبان فارسی: رویکردی کمینه‌گرا

در رویکردهای زایشی به دستور زبان و از جمله در برنامۀ کمینه‌گرا، آن اندازه که به جملات پرسشی و پرسش‌واژه‌ها پرداخته شده، از ساخت‌های تعجبیکه با یک تعجب‌واژه ساخته می‌شوند، سخن به ‌میان نیامده است. بر این اساس، مقالۀ حاضر از منظری کمینه‌گرا به بررسی آن دسته از ساخت‌های تعجبی زبان فارسی می‌پردازد که صرفاً با تعجب‌واژۀ «چه» ساخته می‌شوند، و در این روند، می‌کوشد تا نقش دستوری و جایگاه نحوی عنصر تعجبی «چه» را تبیین کند. در بررسی این دسته از جملات، نخست ساخت‌های تعجبی کیفی و کمی از هم بازشناخته می‌شوند و بر نقش دوگانۀ عنصر تعجبی «چه» در این ساخت‌ها تاکید می‌شود. استدلال‌های نحوی و شواهد تجربی نشان می‌دهند که در الگوی نخست تعجب‌واژۀ «چه» در هستۀ گروه معرف می‌نشیند و از جنس معرف‌هایی چون حروف تعریف و اشاری‌ها است. در الگوی دوم، همین عنصر، با معنای تعجبی «چقدر»، در نقش یک قید مقدار یا کمیت‌نما ظاهر می‌شود و بر کمیت وابستۀ خود تاکید می‌ورزد. در ادامه، ضمن اشاره به حرکت اختیاری ساخت‌های تعجبی، انگیزۀ حرکت و جایگاه فرود آنها بر پایۀ آموزه‌های نظری و داده‌های زبانی تبیین می‌شود و در این میان، نشان داده می‌شود که برخلاف حرکت اجباری تعجبی‌های زبان انگلیسی، این سازه‌ها در فارسی به مشخصگر گروه متمم‌ساز جابه‌جا نمی‌شوند، بلکه می‌توانند به انگیزۀ یافتن خوانش نشان‌دار، به مشخصگر یک گروه تاکید ارتقا یابند.  

Exclamative Constructions in Persian: A Minimalist ‎Approach

In the generative literature much less attention has been paid to the ‎exclamative constructions with an exclamative word than the ‎interrogative ones. This calls for a more detailed analysis of the ‎exclamative constructions, and an attempt will be made within the ‎Minimalist framework to determine the syntactic position occupied by ‎the exclamative word če (what). In this regard, we need to distinguish ‎between two types of exclamative expressions due to the (non) ‎quantificational nature of the whphrase. This involves interpreting the ‎whword on the one hand in Abar position as a Qadverb and keeping ‎its quantificational force, and on the other hand in the head of a ‎demonstrative phrase (DP) as an indefinite article and giving a non‎quantificational reading. We will argue that, in addition to this, in ‎Persian the edge feature [EF] on C in an exclamative clause cannot ‎trigger movement of an exclamative expression to specC, contrary to ‎what happens in English. Closer examination of a wider range of data, ‎however, reveals that the Persian exclamative whphrase may undergo ‎an optional movement to the specifier position of a focus projection ‎which is above the TP, resulting in a wellformed but emphatic ‎interpretation of the exclamative construction.‎