توزیع رسایی در خوشه دوهمخوانیِ مرز هجا در زبان فارسی

در این مقاله، توزیع رسایی درخوشه‌های دوهمخوانی مرز دو هجای cvc-cvc در واژه‌های زبان فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. محدودیت رسایی در مرز هجا بیانگر  تمایل جهانی در جهت تغییر افتان رسایی همخوان‌ها در مرز هجا است. در این بررسی، تعداد 4202 واژه از واژه‌های زایای زبان فارسی که دارای ساختار هجایی cvc-cvc بودند، مطالعه شده‌اند. همخوان‌های زبان فارسی از نظر رسایی به 5 طبقه مختلف تقسیم شده‌ و ارتباط شیب رسایی در مرز هجا و بسامد در واژگان مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که بی‌نشانی یک ساختار باعث افزایش بسامد آن به‌صورت هم‌زمانی و در‌زمانی می‌گردد، می‌توان میزان بی‌نشانی یک ساختار را از بسامد آن دریافت. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که افتان بودن شیب رسایی در خوشه‌های دوهمخوانی در مرز هجاهای cvc در زبان فارسی به‌صورت مقوله‌ای عمل نکرده و ساختارها را به دو طبقه خوش‌ساخت و غیرخوش‌ساخت تقسیم نمی‌کند. هم‌چنین، در سطح واژه‌ها، بسامد خوشه‌های دوهمخوانی با کاهش شیب رسایی (از +4 به 4) افزایش می‌یابد. دلیل افزایش بسامد تمایل بیشتر همخوان‌های با رسایی پایین، مانند انفجاری‌ها و انسایشی‌ها، به حضور در جایگاه آغازه و عدم تمایل آنها به حضور در جایگاه پایانه می‌باشد. هم‌چنین، همخوان‌های رساتر، مانند سایشی‌ها، خیشومی‌ها و روان‌ها، تمایل بیشتری به حضور در جایگاه پایانه نسبت به جایگاه آغازه دارند. بسامد واحد (بسامد در پیکره) ساختارهایی که از همخوان‌های نارسای انفجاری استفاده می‌کنند در مقایسه با ساختارهایی که از سایر همخوان‌ها استفاده می‌کنند به شدت کاهش می‌یابد. استفاده از بسامد نرمال (معیار اطلاعات مشترک نقطه‌ای) نشان می‌دهد که تمایل به هم‌رخدادی در خوشه‌های با شیب رسایی افتان بیشتر از خوشه‌هایی با شیب رسایی خیزان نبوده و حضور گروه‌های مختلف رسایی در پایانه و آغازه در مرز هجا مستقل از یکدیگر صورت می‌گیرد. با توجه به تمایل همخوان‌های نارسا به حضور در جایگاه آغازه و تمایل همخوان‌های رسا به حضور در جایگاه پایانه و نقش مهم این تمایل در شکل‌گیری الگوهای مرز هجا، به نظر می‌رسد توصیف مبتنی بر آواشناسی ادراکی این پدیده واج‌شناختی (نظریه جواز ادراکی) قابل‌قبول‌تر از توصیف این پدیده با استفاده از محدودیت‌های واج‌شناختی باشد.  

Sonority Dispersion of Two Consonant Clustersin Syllable Boundary Position in Persian

Sonority Dispersion of Two Consonant Clusters in Syllable Boundary Position in PersianAfshin Rahimi[1], Moharram Eslami2, Bahram Vazinezhad3Received: 2012/10/02Accepted: 2013/11/17 AbstractThis study  explories the sonority dispersion between two consonants in syllable boundary in Persian. Sonority restriction in syllable boundary demonstrates a universal tendency in falling sonority of consonants at syllable boundary. In this study, 4202 lexemes consisting of syllable structure of CVC.CVC were subject to analyses which were extracted from Persian Generative Lexicon. From the point of view of sonority, the Persian consonants have been classified in five distinct classes in which the relation of sonority scale in syllable boundary and frequency in lexemes has been investigated. Unmarkedness of a structure has direct relation with frequency both diachronically and synchronically, and the results show that falling in sonority in two cluster consonants in the boundary CVC syllables do not act categorically in Persian and do not divide the structures into two wellformed and illformed ones. The frequency of two consonant clusters in lexemes increases with decreasing of the slope of sonority from +4 to 4. Contrary to sonorant consonants which are likely to appear in offset position, nonsonorant consonants have a tendency to appear in onset position in syllable boundary. Using Pointwise Mutual Information demonstrates that cooccurrence tendency in clusters with the falling slope of sonority is not higher than rising equivalent and different sonority based consonant classes appear independently in offset and onset. Based on the above said tendency and the important role of this tendency in the structure of patterns in syllable boundary, it is more justified to describe this phonological phenomenon in the framework of auditory phonetics than describe it with phonological constraints. Keywords: syllable contact law, sonority, CVC syllable boundary, two consonant clusters, falling sonority, rising sonority [1] Afshin Rahimi, PhD Candidate in Computer Science, University of Melbourne, arahimi@student.unimelb.edu.au2 Moharram Eslami,  Associate Professor. of linguistics, University of Zanjan, meslami@znu.ac.ir ( correspondent author)3 Bahram Vazirnezhad, Assistant Professor. Sharif  University of Technology, bahram@sharif.edu