نقد فرمالیستی خطبه قاصعه

نقد فرمالیستی روشی نوین در نقد ادبی است که با محور قرار دادن متن و نادیده گرفتن مسایل بیرونی آن همچون شخصیت مولف، مسایل اجتماعی، تاریخی و روان‌شناسی، در پی واکاویِِ ارزش ادبی اثر بر می آید و بر آن است تا با برجسته سازی شکل و فرم، به بررسی میزان انسجام و ادبیت متن بپردازد. این هدف از طریق بررسی و تحلیل بافت اثر ادبی و عناصر تشکیل‌دهنده آن یعنی صامت و مصوت ها، هجاها، صور خیال، صنایع بدیعی، و... به دست می آید. در این نوشتار با الهام از اصول نقد فرمالیستی، به بررسی نقش هر یک از عناصر یادشده در خطبه «قاصعه» نهج البلاغه می پردازیم و برآنیم کارکرد هر جز را با توجه به کل متن بیان داریم تا در نهایت زیبایی به‌کاررفته در آن فرادید مخاطب قرار گیرد. چنین استنباط می شود که حروف، واژگان و جمله‌های متون یادشده، در انسجام با یکدیگر بوده و مجموعه آواها و چینش خاص واژگان در پی القای معانی ای فراتر از معنای فرهنگ نامه ای آن می باشد. انسجام و کاربرد خاص واژگان به ویژگی های ظاهری ختم نشده بلکه با کاربرد مجازی و صورت-های استعاری و کنایی خود، جلوه گر معانی تازه ای هستند که در راستای هدف خطبه یعنی تحذیر از شیطان و کبر وی به کار برده شده اند.واژه‌های کلیدی: نقد ادبی، فرمالیسم، خطبه قاصعه، آشنایی‌زدایی، انسجام