کشش جبرانی در زبان کردی مرکزی: فرایندی تیره در چارچوب بهینگی متوالی

پژوهش حاضر فرایند کشش جبرانی در زبان کردی مرکزی را در چارچوب نظریۀ بهینگی متوالی مورد بررسی قرار می‌دهد. در بهینگی متوالی دستور واجی زبان و به‌طور خاص دستگاه ارزیاب که تعامل محدودیت‌ها را با اِعمال بر گزینه‌های رقیب مورد ارزیابی قرار می‌دهد در هر مرحله از اشتقاق تنها یک تغییر بر درون‌داد را مجاز شمرده و پس از رسیدن به همگرایی و برآورده‌ کردن همه‌ محدودیت‌ها گزینۀ بهینه انتخاب می‌شود. در زبان کردی مرکزی، تنها همخوان‌های محرک کشش جبرانی، دو همخوان/h و ʕ/ هستند که در بافت وام‌واژه‌های عمدتاً برگرفته از عربی و فارسی، پس از حذف، کشش جبرانی واکۀ قبل از خود را در پی دارند. پیکره‌ای از گویشوران کردی سورانی استخراج و واج‌نویسی شد و واژه‌های مشابه به بافت موردنظر نیز از فرهنگ لغت استخراج شدند. اینکه کدام همخوان‌ها در زبان کردی مورایی هستند از اصلی‌ترین پرسش‌های مطرح‌شده در این مقاله است که به دنبال پاسخ برای آن بودیم و درپایان استدلال شد که همخوان‌های سایشی حلقی و چاکنایی به‌عنوان عضو اول خوشه‌های همخوانی مورایی و درنتیجه، غیرمجاز و یا نشان‌دارند و به‌عنوان مشخصه‌ای که وام گرفته می‌شود می‌توان با آن برخورد کرد. گویشوران بومی زبان کردی از حذف و کشش جبرانی به‌عنوان راهکاری استفاده می‌کنند تا همخوان‌های مورایی نشان‌دار در جایگاه مذکور در برخی وام‌واژه‌ها را بومی‌سازی کنند. بهینگی متوالی به‌عنوان رویکردی اشتقاقی منشعب از بدنۀ واج‌شناسی زایشی، در تبیین فرایندی تیره مانند کشش جبرانی دارای کفایت تبیینی بیشتری بوده و با اشتقاقی تدریجی و همگرا صورت‌های بهینه‌ای تولید می‌کند که با محدودیت‌های فعال در زبان کردی همگرایی کامل دارد و از جنبه‌ رده شناختی نیز دارای توجیه نظری است.

compensatory lengthening in central kurdish: an opaque phenomenon in harmonic serialism

kurdish, a northwestern iranian language (dabir moghaddam, 2012, p. 598), holds a unique position among iranian languages. some scholars (mccarus 2009, p. 587) argue that kurdish does not belong to a single, uniform group within iranian languages, while they agree that this language occupies an intermediate position between the western, northern, and southern iranian dialects. as such, the term “kurdish” can be seen as a cover term for closely related language varieties in the western group of iranian languages. three main dialects of kurdish are northern kurdish (kurmanji), central kurdish (sorani), and southern kurdish (kalhori) (blau, 1989, pp. 542-544 and mccarus, 2009, p. 587; dabir moghaddam, 2012, p. 601).the present study investigates whether compensatory lengthening exists in the kurdish language. if compensatory lengthening does occure, the deletion of a mora-bearing consonant in the coda position would result in a stray mora. this stray mora would then reconnect to its preceding vowel in languages where the coda consonant triggers compensatory lengthening (cl) and the vowel is the target. in kurdish, there are tautosyllabic clusters with cl, such as /ʃahɾ/: [ʃɑɾ] ‘city’ and /taʕm/: [tɑm] ‘taste’, as well as heterosyllabic clusters with cl, like /lah.ʤa/:[lɑ.ʤa] ‘accent’ and /maʕ.nɑ/: [mɑ.nɑ] ‘meaning’. the primary focus of this study is to determine whether these two consonants are moraic in kurdish and to identify the threshold for moraicity in this language. it is also important to note that these words are not native, so they can be seen as a nativization process adapted by native speakers of kurdish.cl has been extensively studied in many languages, including persian and kurdish. in persian, this process has been examined from various perspectives; darzi (1993) and kord zafaranlu kambuziya (2000) conducted general investigations; bijankhan (2000) and sadeghi (2007; 2019) adopted a perceptual viewpoint, while shademan (2005) approached it phonetically, and safaie-qalati (2013) used a cognitive approach. among these works, only mahdavi et al. (2019) investigated this process within the framework of stratal ot (stot).in terms of moraic theory, compensatory lengthening was studied by alinezhad zahedi (2009) in sorani kurdish, badakhshan zamani (2015) in kalhori kurdish, sobati (2018) in ilami kurdish and ahmadi varmazani fattahi (2019) in kermanshahi farsi.