دلایل خروج بند موصولی در متون تاریخی: مطالعه موردی سفرنامه ناصرخسرو

پژوهش پیش رو با مطالعۀ خروج بند موصولی و عوامل موثر بر آن به عنوان یک فرایند نحوی اختیاری، به بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های عوامل موثر بر خروج بند موصولی در سفرنامۀ ناصرخسرو قبادیانی پرداخته است. در این راستا با نمونه‌گیری نظام‌مند  و بررسی نیمی از  این متن تاریخی با فاصله‌های ده صفحه‌ای، جملات موصولی متن استخراج و فرایند خروج بند از حیث میزان خروج، جایگاه های خروج در دسترس، وضعیت معرفگی گروه اسمی، ارتباط جایگاه‌های افزوده با خروج بند و فراوانی آن‌ها در بند موصولی به نسبت بند اصلی، شیوۀ ارتباط بند موصولی با گروه اسمی مرجع، ساخت اطلاعی فعل، و وزن دستوری سازه‌های خروج یافته، مورد بررسی قرار گرفته‌است. یافته‌های این پژوهش نشان دهندۀ رواج بالای خروج بند موصولی در سفرنامۀ ناصرخسرو است به نحوی که تعداد 138 بند از مجموع 221 بند موصولی کتاب (62%) در جایگاه پس از فعل ظاهر شده و خروج یافته‌اند. همراستا با سلسله مراتب جهانی کینان و کامری (keenan comrie, 1977) بیشترین خروج بند موصولی در سفرنامۀ مورد بحث از جایگاه‌های فاعلی و مفعولی صورت گرفته است. بیش از 50 درصد موارد خروج بند موصولی پیش از فعل‌های ربطی با ساخت اطلاعی زمینه‌ای بوده و همچنین بر اساس معیار وزن دستوری، بندهای خروج یافته از متن، در مقایسه با بندهای خروج یافتۀ متون معاصردر مطالعه راسخ مهند و دیگران (‌rasekh mahand et al., 2012) بندهای سبک تری محسوب می‌شوند. به علاوه، در متن سفرنامه چند نمونه از ضمیرگذاری بند موصولی در جایگاه فاعلی مشاهده شد که در فارسی امروز غیر دستوری محسوب می‌شود اما به نظر می‌‌رسد در آن دوره جایز شمرده می‌شده است.

Relative clause extraposition in historical prose text: The NasirKhusraw Travelogue

The NasirKhusraw Travelogue as the very first Farsi travelogue remaining from 5th century (more than 1000 years ago) has been subject of many studies in a variety of fields including literature, historical and social studies, or even historical architect studies. Yet few studies have been carried out from linguistic viewpoint to show its capacities as a linguistic data source. The current study probes on relative clause extraposition and its motivations as a nonobligatory movement mostly based on functional and discourse criteria. In many languages relative clause is mostly a clause that acts as a modifier for a head Np located in main clause. This modifier clause can appear right after (or based on the language word order before ) the NP that is defined by the clause and in this case it is named canonical relative clause. Or it can be dislocated and be moved to the end of the sentence (named extraposed relative clause) Since there is no syntactic need to force this movement, the motivations of relative clause extraposition were explained to be discourse factors (Francis,2010) such as Grammatical weight of clause (Hawkins,1990 2004), verb information Structure (Sheykho’l Eslami, 2008) and a combination of some different factors together (RasekhMahand et.al, 2012). Current study aimed to analyze the motivations of extrapositon relative clauses in historical proses. The NasirKhusraw Travelogue was studied and about 230 relative clauses were extracted based on systematic sampling which cover nearly more than half of the book.