تحلیلی شناختی از مفهوم سازی «خشم الهی» در حوزه دنیا در قرآن کریم

پژوهش حاضر به بررسی شیوۀ مفهوم سازی خشم و عذاب الهی در قرآن کریم می پردازد. به این منظور، نخست، آیه‌های دربرگیرنده مفهوم‌های مورد نظر گرد آوری شدند و سپس از جنبه حوزه های مبدا و نیز مرحله‌ها و سناریوی خشم مورد بررسی قرارگرفتند. هدف از این بررسی، یافتن تناظرهای قابلِ درک برای انسان در قرآن کریم است. مبنای این تناظر، شیوۀ مفهوم‌سازی خشم و الگوی حاکم بر آن در حالت‌های گوناگون انسانی، مدلِ کووچش (kövecses, 1986) است. از یافته‌های این بررسی می توان به مفهوم سازی خشم در قرآن کریم با استفاده از حوزه‌های مبدا «آتش»، «بلا و خسران»، «حیوان»، «مادۀ خوراکیِ تلخ و گزنده»، «تاریکی و ظلمت» و «فاصله» اشاره نمود که شباهت چشم‌گیری با حوزه‌های مبدا خشمِ انسانی دارد. این شباهت ها با توجه به ماهیّت متفاوت خشم در خداوند و بشر، از آن جهت اهمیّت دارد که سازوکارهای کلام قرآنی را در انتقال پیام الهی به مخاطب بشری نشان می دهد. به بیان دیگر، در راستایِ بعد هدایت گری و اهمیّت انتقال پیام الهی به مخاطب انسانی، خداوند از کلامی برای ارتباط با انسان بهره می‌برد که برای گونه بشری ملموس و مانوس بوده و حقیقت‌های معنوی و واقعیت‌های انتزاعی را با بهره‌گیری از مفاهیم عینی و تجربی به او منتقل می نماید تا برای مخاطب خود درک‌پذیرتر باشد. همچنین، با توجه آیه‌ها و مستندات قرآنی الگوی خشم خداوند با سناریوی خشمِ انسانی تفاوت داشته و مشتمل بر سه مرحلۀ بینش و هدایت، هشدار و اخطار و در مرحلۀ آخر عقاب است.