تحلیل تطبیقی نظریۀ «عدم ‌‌خشونت» در اندیشۀ گاندی و مولوی

مولوی و گاندی، دو مصلح بزرگ جهانی متعلق به دو دوره، قوم و فرهنگ جداگانه هستند که در اندیشه و عمل، مشابهت‌‌های زیادی دارند. جستار پیشِ‌‌رو، تلاشی است درجهت پاسخگویی به این پرسش‌ها که آیا پیوندی بین اندیشۀ عدم‌خشونت گاندی و اندیشه‌‌های مولوی در مثنوی وجود دارد؟ وجوه اشتراک و بعضاً افتراق اندیشه‌‌های خشونت‌‌پرهیزانۀ این دو و دلایل آن کدامند؟ این پژوهش که از دیدگاه مکتب فرانسوی ادبیات تطبیقی و به شیوۀ توصیفی و با رویکرد تحلیل محتوا انجام شده‌‌است، مشخص می‌کند که عدم‌‌خشونت (مهم‌ترین اندیشۀ گاندی) جزو مبانی فکری مولانا نیز محسوب ‌‌می‌‌شود؛ زیرا علاوه‌بر شواهد صریحی که در مثنوی به خشونت‌پرهیزی اشاره دارد، محتوای عدم‌خشونت در آثار مولانا نیز گسترده و متنوع است و بخش وسیعی از اندیشه‌‌هایش به‌‌نحوی غیرصریح به اندیشۀ عدم‌‌خشونت گاندی پیوند می‌خورد؛ به‌عبارتی دیگر، تمام باورهای مولانا چون؛ تساهل‌‌، دگرپذیری، شهرت‌‌گریزی، شمول‌گرایی و... در راستای توسعه و تعالی معنوی انسان است و برونداد و ماحصل آن چیزی نیست جز انسان خودساخته و کمال‌یافته‌‌ای که با خود و تمامی اجزای کاینات بر سر صلح و مهرورزی است و مهم‌‌تر ازهمۀ این‌ها اندیشۀ «عشق» در باور مولاناست که به‌‌تنهایی نفی صددرصد خشونت‌گرایی است؛ البته عدم‌‌‌خشونت در نگاه مولانا، صبغۀ عرفانی دارد، اما در نظرگاه گاندی، بیشتر وجهۀ سیاسی می‌گیرد.

the comparative analysis of “non-violence” theory in gandhi’s thought and rumi’s masnavi

rumi and gandhi, two great world reformers coming from different race and culture, presentnoticeable similarities mostly justified by the unity of humanity, mutual intellectual interconnectionbetween iran and india, exchange of mysticism between them, and th e increasing prevalence ofpersian language in indian subcontinent. the present study aims at comparing the two figures (rumiand gandhi) in terms of “nonviolence theory” based on their works and thoughts. as indicated by theresults of the present study c onducted based on the french school of adaptive literature and throughadaptive descriptive content analysis, “nonviolence”, as gandhi’s most important thesis, is alsoconsidered as the cornerstone of rumi’s thoughts and doctrine. in addition to several sa mples frommasnavi evidently supporting nonviolence, most of rumi’s thoughts and works are implicitlyconnected to ghandhi’s “nonviolence” theory. in other words, all rumi’s basic beliefs includingforgiveness, altruism, modesty, anonymity [avoiding conspi cuity], and globalization try to directhuman toward spiritual development and excellence. this direction ultimately results in spirituallyself developed individuals seeking peace and friendship for the whole world. most importantly, theconcept of “love” love”, the most opposite of violence, is evident in rumi’s works. however, rumielaborates on “love” from a mystic point of view while gandhi considers it as a political necessity.