نام‌ شناسی میترا: ایزد هندو ایرانی

نام‌ شناسی در آغاز به عنوان یک دانش درزمانی، به ریشه ‌شناسی نام‌ها می‌پرداخت؛ اما به مرورزمان ، نقش عوامل فرازبانی‌، مانند شرایط فرهنگی‌، اجتماعی‌، حقوقی و مذهبی نیز در آن مشخص گردید . پژوهش حاضر بر اساس نام‌شناسی واژه‌ میترا است. هدف، ریشه‌شناسی این واژه در زبان‌های فارسی و هندی و بررسی درزمانی کاربرد آن به عنوان اسم خاص و عام است. دگرگونی آوایی، واژگانی و معنایی «میترا» در دوره‌های تحول زبان فارسی، به صورت تحلیل کیفی انجام و با زبان سنسکریت و هندی مقایسه شد‌‌. نتایج نشان داد ایزد آریایی میترا، از نظرجنس دستوری و زیست‌شناختی مذکر است؛ بدین‌ترتیب کاربرد شاخص«الهه» یا «ایزدبانو» برای نام اسطوره‌ای میترا نادرست است‌‌. «میترا» در ورود به دوره زبان‌های ایرانی میانه‌، بر اثر تحولات آوایی‌، تبدیل به «مهر» ‌گردیده و معنای عام آن که در دوره باستان، دوستی و پیمان بود‌، به خورشید تعمیم یافته‌است. «مهر» در زبان‌های ایرانی میانه و نو فارسی، در ترکیب ساخت‌ نام‌ها تنوع زیادی دارد‌. بررسی نشان داد روش‌های ساخت‌واژه اسامی دوقسمتی در هند و ایران مشابه است. بعلاوه، عامل فرازبانی مذهب در نام‌گذاری میترا نشان داد که در ایران معاصر و بین مسلمانان هند، میترا نام دخترانه است؛ اما برای هندوها نام مشترک بین دختر و پسر است.

mitra onomastics; the indo-iranian deity

this article is based on mithra/mitra onomastics. the purpose is a qualitative diachronic survey aboutchanges in mitra and mehr words in phonological, etymological, and semantic fields. the domain ofresearch was old iranian languages along with sanskrit; then middle iranian languages to new persian.the analysis showed that mitra is considered a male deity by grammatical and biological gender inṛ igveda , avesta , and other ancient texts. accordingly, the deixis for iranian mitra is god ” and notgoddess ’’. due to phonetic evolution, mitra became mehr in the middle iranian languages period. dueto the broadening of the meaning, this word accepted a new meaning, sun ”, plus previous meanings(friendship, promise, and treaty). mehr shows a vast variety in the structure of middle and new persiancompound pers onal names. this study showed that methods of compound personal name formation inhindi and new persian are similar. religion, as a non linguistic element was observed in mitraonomastics: in contemporary iran and the muslim community (urdu speakers) of in dia, mitra is afemale name; but in the hindu community it is unisex.