تصویر‌سازی‌های بدیع در غزلیات بیدل دهلوی

نازک‌‌خیالی‌‌ها، مضمون‌‌سازی‌‌ها و تصویر‌‌سازی‌‌های بدیع در غزلیات عبدالقادر بیدل دهلوی خواننده را با نوعی شگفتی، ابهام و پیچیدگیِ بیان روبه‌‌رو می‌کند. وی به‌عنوان نمایندۀ سبک هندی، در ایجاد تصاویر پیچیدۀ بدیع و درهم‌‌تنیده و مبهم، مهارت بسیاری دارد. بیشتر تصاویر اشعار او، بازتاب یک صحنه و موقعیت است؛ به‌‌گونه‌ای حسّی و ملموس یا ذهنی و معقول که با بهره‌‌گیری خاص شاعر از کلمات شکل می‌گیرند. چگونگی تصویرسازی و نحوۀ انعکاس تصاویر در شعر بیدل دهلوی، پرسش اصلی این پژوهش است. این مقاله که به روش توصیفی و تحلیل محتوا به انجام رسیده‌است، نشان می‌‌دهد سه شیوۀ متفاوت در کاربرد تصاویر شعری بیدل به لحاظ الگوبرداری از استادان برجستۀ پیشین و همچنین ابهام و ازدحام تصاویر، به چشم می‌‌خورد: الف) تصاویر سعدی و حافظ‌‌گونه؛ تصاویر ساده و خوش‌‌ساختی که در خدمت تجسّم‌بخشیدن به مفهوم و تداعی معنی شکل می‌گیرند. ب) تصاویر نظامی و خاقانی‌‌وار؛ که در این‌‌گونه اشعار، علاوه بر تصویر مرکزی و اصلی که بار معنایی بیت را به دوش می‌کشد، شاعر چند تصویر پیچیده و درهم‌‌تنیده را نیز برای ابهام هنری در شعر خلق می‌کند. ج) تصاویر خاص بیدل؛ تصاویر بسیار پیچیده و لایه‌‌لایه که گاه شعر را تا مرز بی‌معنی‌بودن می‌کشاند. این‌گونه تصاویر که به‌‌عنوان هویّت شعری بیدل محسوب می‌‌شوند، معمولاً کاربرد کمتری در غزلیات وی دارند.