ارتباط نقشبندیۀ شبه قاره با نقشبندیۀ کردستان و پراکندگی آن ها در امپراتوری عثمانی (نیمه نخست سده 19م)

هندوستان از زمان خواجه مویدالدین محمد باقی (971 1012 ه.ق) تا بعد از وفات شاه غلام علی عبدالله دهلوی (1240 ه.ق) مرکز طریقت نقشبندیه محسوب می شد. اغلب شیوخ و خلفای نام آور برای کسب سلوک در محضر مرشد کامل عازم این دیار می شدند. از آن سو، بررسی ها نشان می دهد که در کردستان در ابتدای قرن نوزدهم میلادی، طریقت نقشبندیه بر خلاف طریقت قادریه، طریقتی شناخته شده نبود. در نیمه نخست قرن مذکور، مولانا خالد شهرزوری و تعدادی دیگر از کردها عازم هندوستان شدند و مراحل سلوک طریقت نقشبندیه را طی کرده، اجازه ارشاد از مرشد اعظم دریافت نمودند و به موطن خویش بازگشتند. این مقاله با استفاده از روش تحقیق تاریخی با رویکرد توصیفی تحلیلی به بررسی نقش و رابطه مرشد کامل طریقت نقشبندیه مجددیه در هندوستان در شکل گیری این طریقت در کردستان و چگونگی پراکندگی آن در امپراتوری عثمانی می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که مولانا خالد توانست با جذب بسیاری از بزرگان طریقت قادریه، تعدادی از علمای دینی، فضلا و دولتمردان عثمانی، طریقت نقشبندیه را به جایگاه رفیعی در کردستان و در قلمرو امپراتوری عثمانی برساند. نقش برجسته مولانا خالد و خلفای او در گسترش سریع شبکه طریقت خویش باعث شد که پس از مرگ شاه غلام علی عبدالله دهلوی، مرکزیت طریقت نقشبندیه از هندوستان به عثمانی انتقال یابد و شاخه خالدیه در این طریقت شکل گیرد.

Relationship of the Naqshbandî order in Kurdistan with that order in India and its distribution in the Ottoman Empire (the first half of 19th century)

Extensid. Hamdân Alî, Tarîkh al Zakhâyer, vol. 78,( 2002), PP. 137198.alKhânî, Abdulmajîd Muhammad b. Muhammad , al Kavâkeb al Durîê elâ alHedâeq al Verdîê fî Ejlâê al – Sâdât al Naqshbandiyya, ed. Muhammad Khâlid Muhammad al Khersa, Damascus: Dâr alFekr, 1997., al Hadâ’iq alwardiyya fî Ajillâ’alSâdat alNaqshbandiyya, Erbil: Ârâs, 2002.Bisârânî, Hâmed, Sayrî dar Riâz al – Mûshtâqin, ed. Abubakr Sepehr'aldin, Mahâbâd: Châpê Jamâlî, 2008.Buehler, Arthur, Mawlânâ Khâlid and Shâh Ghulâm ‘Alî, Journal of the History of Sufism, vol. 5, (2006), pp. 6579.Dihlawî, Ghulâm ‘Alî, Risâlayi Sulûk Tarîqayi Naqshbandiyya Mujaddidiyya, Deccan: Matba‘ Mufîd, n. d., Makâtîbi sharîfa, ed. Abdulmajîd Ahmad Saifi, Lahore: Maktabato al Haqiqa, 1952., Makâtîbi sharîfa, ed. Abdulmajîd Ahmad Saifi, Istanbul: Maktabato al Haqiqa, 2011. Elmî ,q;  Bâqestânî, M;  Fathî ,M, Gnostic exploration in Shaykh Ahmad Sirhindi's thought, Jurnal of Subcontinent Researches, Vol. 7, (2016), PP. 4568.Hosainî Naqshbandî, Sayyed 'Abdulrahmân, Sâdâtê Naqshbandî va Jonbeshhâyi Mellî Kûrd dar Guzarê Târikh, Translated by Muhammad Bâneî, Urmia: Hosainî, 2003.Mirzâ Shokrullâ, Sanandejî, Tohfayê Nâserî Dar Târikh va Jûqrâfiâyê Kûrdestân, ed. Heshmat Allâh Tabibî, Tehran: Amirkabir, 1997.Molkârâ, Abbâs Mirzâ, Sharhê Hâlê Abbâs Mirzâ Molkârâ, ed. 'Abdu al Hosain Navâeî, Tehran: Bâbak, 1983.Mo'tamedî, Mahindukht, Naqshî az Mawlânâ Khâlid Naqshbandî va Pairavânê ov, Tehran: Pâzanq, 1990.Mudarris, Abdulkarîm, Yâdi mardân, vol. 1 and 2, Erbil: Ârâs, 2011.Muhammad Ali Khan,s letter to Nâser al Din Shâh, Documents of the Ministry of Foreign Affairs of Iran, 1 October 1874, year 1873, Carton 14, No File 8.Muhammad Tâher, Sayyedzâde Hâshemî, Mawlânâ Khâlid va Tarîqatê Naqshbandî, Translated by Dalir Mirzâ, Sulimânî: Châpkhânayi qâne, 2004.Nahrî, Shaykh 'ubaidullâ, Masnaviê Shaykh 'ubaidullâ Nahrî (Tuhfat al – Ahbâb), ed. Sayyed Eslâm Duâqo, Urmia: Hosainî, 2001.Nasirî . M . R ؛  Alisoufî . A .R ؛ Amirpour S.  An analysis of the role of Abd alRahmân Pâshâ Bâbân in the interactions between Iran and Ottoman during the Kingdom of Fath Alî Shâh (17971813 AD), Journal of Historical Researches, Vol. 4, (2013), PP. 2334. Ra’ûf Ahmad, Durr alMa‘ârif, Istanbul: Maktabato al Haqiqa, 2011.Ruhânî, Bâbâ Mardukh, Târikh Mashâhir Kûrd, vol. 1, Tehran:  Sorosh, 1986.Samii, sayyed Mahdî, The Position of Naqshbandî Order in the History of Islamic Sufism, Roodaki, vol. 24, (2009), pp.124134.Svante, Cornell and M.K.Kaya, the NaqshbandiKhalidi Order and Political Islam in Turkey. Retrieved 8.8.2017 at: https://www.hudson.org/research/11601, September 3rd, 2015.van  Bruinessen, Martin,   Jâmeashenâsiê Mardumê Kûrd (Âqâ, Shaykh va Davlat), Translated by Ebrâhim younesî, Tehran: Pâniz, 2000.van Bruinessen, Martin, The Sâdatê Nehrî or Gîlânîzâde of Central Kurdistan, Journal of the History of Sufism, special issue, vol. 12,( 2000), pp. 7991.,The Naqshbandi order in 17thcentury Kurdistan, in: Naqshbandis: cheminements et situation actuelle d'un ordre mystique musulman, IstanbulParis: Editions Isis, (1990), pp. 337360.,The origins and development of Sufi orders (tarekat) in Southeast Asia, Studia  Islamika Indonesian Journal for Islamic Studies vol.1, (1994), 123.Zakî, Muhammad Amin, Târikh al – Sûlaimâniê, Translated by Jamil Ahmad Rujbayânî, Baghdad: 1951.