چگونگی مهاجرت صوفیان ایرانی به شبه‌قاره در عصر صفوی

با تشکیل حکومت صفوی، به دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی و مذهبی، نخبگان زیادی از جامعۀ ایرانی نظیر پیروان طریقت‌های صوفیانه، مجبور به جلای وطن و مهاجرت به سایر مناطق جهان اسلام و به‌ویژه هند شدند. درواقع شرایط خاص به‌وجودآمده در اجتماع ایرانی عصر صفوی، مانند حضور علمای شیعۀ مهاجر از برخی مناطق جهان اسلام در ایران و اختلافات اندیشه‌ای و فکری ایشان همراه با انتقادات شدید از صوفی‌گری از یک‌طرف و از طرف دیگر، بروز اختلافات میان پادشاهی صفوی و صوفیانی که علی‌رغم حمایت بلندمدت از صفویان، در این مقطع به رقبای ایشان تبدیل شده‌بودند، زمینه‌های تضعیف و افول تصوف را در این دورۀ زمانی در ایران فراهم کرد. درواقع طریقت صفویه در این تغییر رویکرد از تشیّع صوفیانه، به تشیّع فقاهتی تبدیل وضعیت پیدا کرد و درنتیجه بسیاری از طریقت‌های صوفیانۀ دیگر، قربانی این چرخش عقیدتی شدند. به موازات این وضعیت، شرایط مناسب موجود در شبه‌قاره به‌خصوص تساهل مذهبی و حمایت‌های مادی و معنوی حکومت‌های این منطقه، ازجمله گورکانیان و نیز سلاطین برخی حکومت‌های منطقه‌ای مهاجران، مسبب مهاجرت گستردۀ بسیاری از نخبگان صوفی‌مسلک ایرانی به‌ این منطقه شد. این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفیتحلیلی در پی پاسخ به این سوال برآمده است که در دورۀ صفوی، چه عواملی در انگیزش مهاجرت طریقت‌های صوفیه از ایران دخیل بوده‌است؟