تطور اصطلاح رعیت و قشربندی رعایا در تشکیلات اسلامی

اصطلاح رعیت در منابع اسلامی در سه حوزه معنایی استفاده شده است: قدیم ترین و فراگیرترین کاربردواژه رعیت به معنای زیر دستان حاکم شناخته و رایج بوده است. این معنای اصطلاحی بر اساس معنایبه معنای چوپانی و چراندن دا مها، ناظر به سنتی کهن است که بر اساس آن تصویر حاکم « رعی » لغویبه مثابه چوپان مردم وجود داشته است. رعیت در این معنا محمل بحث ها و آموز ههای بسیاری در ادبیاتاسلامی به ویژه در سیاس تنامه ها، کتب آداب الملوک و نیز اسناد و نامه های دیوانی ده قرن اولیه اسلامیبوده است. از آن روی که رعایا حق دخالت در امور سیاسی و نظامی را نداشتند به تدریج کاربرد دومرعیت به معنای اتباع غیر نظامی در ادبیات و تشکیلات اسلامی رواج یافت. در بسیاری از منابع دورهاسلامی به ویژه در سرزمی نهای مرکزی و شرقی اسلامی این واژه را بر طبقاتی از اتباع سلطان اطلاقمی کردند که مجاز به حمل سلاح نبودند. همین معنا از رعیت به ویژه در تشکیلات صفویه و عثمانی رواجیافت و رعیت/رعیتی به عنوان اصطلاحی دیوانی در مقابل لشکر/لشکری و عسکر/عسکری به کار می رفت.معنای سوم رعیت در سرزمی نهای مرکزی و شرقی و به ویژه بعد از قرن دهم درباره اتباع تولیدکننده-مالیات دهنده غالبا کشاورز- کاربرد و رواج داشت. در بخ شهای بزرگی از جهان اسلام تولید کشاورزیبر مبنای نظام ارباب-رعیتی انجام می گرفت و رعیت عمده ترین نیروی فعال کار در این نظام بود. در ایننوشتار ضمن توضیح و تبیین این سه حوزه معنایی، تطور تاریخی این اصطلاح در متون اسلامی مرتبطو نیز قشربندی رعایا در تشکیلات اسلامی مورد توجه قرار گرفته است.