سلطان علم: بازتاب رابطه علم‌پروری و مشروعیت حاکمان در ادبیات اندرزی ایران دوران اسلامی تا قرن هفتم هجری

این مقاله در پی ارائه الگوی تبیینی فراشخصی برای توضیح رابطه حاکمان با دانشوران علوم طبیعی در ایران سده های نخست و میانه اسلامی است. مدعای مقاله این است که همانند علوم دینی، با در نظر گرفتن مفهوم مشروعیت که خرده نظام سیاسی را با خرده نظام های فرهنگی-اجتماعی جامعه اسلامی مرتبط می کند، می توان تبیینی ساختاری برای توضیح رابطه حمایتی حاکمان مسلمان و دانشوران علوم غیردینی ارائه کرد. تحلیل مضامین ادبیات اندرزی ایران دوران اسلامی تا هجوم مغولان نشان می دهد کسب علم، حمایت از دانشمندان، ترویج علم از فضایل اخلاقی لازم برای اهل قدرت و حکومت معرفی می شود. به نظر می رسد همبستگی حقیقت با توانایی و دانایی در جهان بینی فرهنگی و مناسبات اجتماعی اسلامی باعث شکل گیری فضیلت اخلاقی علم آموزی شد. فضیلتی که باعث تغییر جایگاه اجتماعی سیاسی دانشوران و حاکمان می گردید. در نتیجه در اخلاق سیاسی، حمایت از علم به عنوان فضیلت، مشروعیت قدرت حاکمان را در میان خواص و عوام جامعه ارتقا می داد. علوم طبیعی »نافع و شریف « و دانشوران آن نیز در پیوستگی و گاه رقابت با علوم شرعی از این منظر مورد حمایت حاکمان مسلمان قرار می گرفتند.

the sultan of science: reflection of the relationship between the promotion of science and the legitimacy of rulers in persian admonition literature from the islamic era to the 7th century ah

the article proposes a transpersonal explanatory approach to explore the relationship between muslim rulers and scholars of natural sciences in islamic centuries in iran. it emphasizes that legitimacy plays a central role in this relationship. this legitimacy serves as a structural framework for explaining the supportive relationship between rulers and scholars of non-religious sciences. an analysis of the admonition literature from the islamic era until the mongol invasion reveals that the acquisition of knowledge, the support of scientists, and the promotion of science were considered essential moral virtues for those in power. these virtues were rooted in the islamic worldview, where truth, ability, and knowledge were deeply intertwined. as a result, learning and supporting science not only became a moral obligation but also helped elevate the social and political standing of both scholars and rulers. thus, in islamic political ethics, supporting science was seen as a virtue that strengthened the legitimacy of rulers, both among elites and the general populace. muslim rulers supported the natural sciences and their scholars, viewing them as ldquo;beneficial and noble rdquo;, sometimes in competition with religious (sharia) sciences. this relationship between science and political legitimacy played a key role in shaping the cultural and intellectual landscape of the time.