«شونیزیه‌»های بغداد و جایگاه آن‌ها در تاریخ تصوف

در منابع رجالی، جغرافیایی و تاریخی از پنج مکان در شهر بغداد که نام «شونیزیه» داشته اند، یاد شده : گورستان شونیزیه، مسجد شونیزیه، رِباط شونیزیه، محله شونیزیه و خانقاه شونیزیه. از این میان، گورستان و سپس رِباط بسامد بیش‌تری در این منابع دارند. با این‌ همه، آنچه در منابع صوفیانه بازتاب بیشتری یافته، مسجد و سپس گورستان شونیزیه است. صوفیان نامداری با مسجد شونیزیه پیوند داشته و پس از وفات در گورستان مجاور آن به خاک سپرده شده اند. در این مقاله ضمن بررسی تاریخی و موضع نگاری این مکان‌ها، نقش و جایگاه مسجد و گورستان شونیزیه در تاریخ تصوف بررسی خواهد شد. بر پایه یافته‌ها می‌توان گفت که از حیث تاریخی گورستان شونیزیه از همه کهن‌تر، و نزد صوفیه مسجد شونیزیه دارای شهرت و محبوبیت بیشتری بوده‌است. گورستان و مسجد دست‌کم تا سده هشتم برقرار بوده، ولی از آن زمان به دلایلی که بر ما پیدا نیست، به‌مرور از رونق و اشتهار افتاده‌اند. با وجود اطلاع از مکان‌هایی به نام رباط، محله و خانقاه شونیزیه، این جای‌ها هرگز به پای شهرت گورستان و مسجد شونیزیه نرسیدند.

baghdād’s shûnȋzȋyyas in the history of sufism

the term “shûnȋzȋyya” is derived from persian term “shūnīz” (nigella sativa) that frequently mentioned throughout sufi writings. according to the biographers, geographers, and historians, shûnȋzȋyya is the name of five places in baghdād: the cemetery, mosque, convent, district and the monastery of shûnȋzȋyya. but the shûnȋzȋyya cemetery and mosque are mentioned in sufi writings more than others. famous sufis who had close ties with shûnȋzȋyya mosque were buried in the shûnȋzȋyya cemetery. in spite of the fact that the mosque was distinguished and characterized by sufi congregations, and the cemetery was well known in the history of sufism, but their history, geography, and situation in sufism have not been examined so far. the present study focuses on so-called locations as shûnȋzȋyya and particularly studied the situation and significance of shûnȋzȋyya mosque and cemetery in the history of sufism.