اصالت‌سنجی نامه خلیفه دوم به معاویة بن ابی سفیان درباره حوادث صدر اسلام

در برخی منابع حدیثی شیعی مانند بحار الانوار، روایتی طولانی نقل شده که بنابر آن عبدالله بن عمر بن خطاب پس از شهادت امام حسین(ع) اعتراض گسترده‌ای بر ضدّ یزید بن معاویه به راه می‌اندازد. یزید در پاسخ ابن‌عمر، نامه‌ای را که خلیفه دوم برای معاویة بن ابی‌سفیان فرستاده، نشان می‌دهد. او در این نامه، بسیاری از حوادث صدر اسلام و به‌ویژه اقدامات منافقین برای غصب خلافت را شرح داده است. در این مقاله اعتبار و اصالت این روایت و خاستگاه و ریشه آن بررسی شده است. افزون بر ذکر شماری از نادرستی های تاریخی و ادبی راه‌یافته به این روایت، با تحلیل متن و سند به روش تطبیقی نشان داده شده که مسئول پردازش این داستان، به‌احتمال زیاد حسین بن حمدان خصیبی است؛ هر چند نام او در سندِ روایت نیامده‌است. تقدّم خصیبی در اشاره به این عهدنامه، اشتراکات متنی و سندی برجسته با روایات خصیبی، نمود ویژگی‌های سبکی و منفرداتِ خصیبی در متن عهدنامه، از جمله دلائل این مدّعا است. تحریر دیگری از این داستان نیز در نسخ خطی وجود دارد که نسبت آن با تحریر خصیبی بررسی و فرضیه استقلال و تقدّم آن مطرح شده‌است. گزارش مرتبطی نیز به بلاذری منسوب است که اصالت آن قابل دفاع نیست و احتمالا در اثر نقل‌به‌معنا و خلط پدید آمده‌است.

the authentication of the letter of the second caliph to muʿāwiya ibn abī sufyān

in some sources, such as biḥār al-anwār a long narrative has been related, according to which abdullah ibn ʿumar started a protest movement against yazīd ibn muʿāwiya after the martyrdom of imam ḥusayn (a.s.). as a response to ibn ʿumar, yazīd showed the letter that the second caliph had sent to muʿāwiya ibn abī sufyān. in this letter many events of the early islam have been described, especially the actions of the hypocrites to usurp the caliphate, and there has been some recommendations for muʿāwiya. in this report, there are many historical and literary errors. in this article, by conducting a thorough search and examining the isnad and the text of the narrative, it has been proved that al-ḥusayn ibn ḥamdān al-khaṣībī is the main accused of falsifying this narration. although his name has not been mentioned in the isnad. furthermore, based on manuscripts, another version of the story has been presented, which may have been unrelated to al-khaṣībī’s version and based on an earlier source. in this research, other topics such as the related account attributed to al-balādhurī have also been discussed.