تاریخ‌نگاری شیخ عباس قمی: تاملاتی نقادانه در باره نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم

نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم از مقتل‌هایی است که بیش از دیگر مقتل‌های نگاشته شده در دوره معاصر با اقبال و توجه جامعه شیعی روبه رو شده است. شیخ عباس قمی (د 1319ش) در نگارش این کتاب از روش محدثان بهره برده و کوشیده اثر خود را با تکیه بر منابعی که معتبر شمرده به رشته تحریر درآورد. نفس المهموم گام درخور توجهی در جهت پالایش مقتل، از افزوده‌های دوره قاجاری برداشته، اما به نظر می‌رسد این فرایند به تولید روایتی واحد و منسجم از رویداد عاشورا منتهی نشده‌است. مهم‌ترین کاستی‌های نَفَسُ المَهْموم این‌هاست: اتکا و ارجاع بیش از حد به برخی از  مورخان و محدثان بدون نقادی روایت های ایشان، عدم شناسایی منبع نخست گزارش‌ها، فقدان فرایند راستی‌آزمایی گزارش‌ها، بی‌توجهی به تعارض میان گزارش‌ها، بهره نبردن از علوم دیگر از جمله تاریخ برای ترجیح گزارش‌های متفاوت و نبود انسجام در نتیجه‌گیری و انتخاب گزارش مرجح. در نتیجه خواننده به‌رغم فاصله‌گرفتن از تحریفات دوره‌های متاخر، خود را در میان گزارش های متعدد و متعارض، رها شده و سرگردان می‌یابد و رای مشخصی از سوی محدث قمی دریافت نمی‌کند.

-Sheikh Abbas Qumi’s Historiography in Nafas al-Mahmūm fi Muṣibat Sayidina al-Ḥusayn al-Maḍlūm

Nafas alMahmūm, is written about the martyrdom of Husayn bin ʿAli  and  has met with the favor and attention of the Shiite community more than other similar writings. In composing this book, Sheikh Abbas Qumi (d. 1941) used the method of hadith scholars, emphasizing on isnad, and tried to write his work based on sources that he considered authentic. AlQumi sought to put aside the last layers from the martyrdom of alHusayn literature, which were often added during the Qājārid era (17891925). However, this process does not seem to produce a single, coherent narration of the ‘ashura event. The main shortcomings of the book are:  relying on some historians and hadith scholars and referring to their sources frequently without criticizing their narrations, not identifying the primary sources of the tradition or ignoring it, lack of reports verification, lack of checking the accuracy of the reports, ignoring conflict between reports, lack of historical approach and finally, the lack of coherence in the conclusion and selection of the preferred report. It can be said that although this book keeps the reader away from the distortions of the late period, the number of different reports on each issue does not allow the reader to find out Qumi’s opinion.