فرایند معناپردازی در مجموعه ارک علیشاه تبریز با تحلیلی بر داده‌های تاریخی

بسیاری از مفاهیم و معناهای فرهنگی اجتماعی و گاه سیاسیِ موجود در بناهای تاریخی پس از آفرینش آثار و در فرایند ارتباط مخاطبان با آن آثار شکل‌گرفته، تاثیر خود را نهاده و در بیشتر موارد پنهان مانده‌است. این مقاله به روش تحلیل گفتمانی، فرایند معناپردازی در ارک/ارگ علیشاه تبریز را در دوره های گوناگون کاویده و به این پرسش پرداخته کهچگونه با تغییر در بافت پیرامونی و عناصر مجموعه، معناهای ارک دچار تغییر شده‌است. مجموعه علیشاه در زمان ایلخانی بازنمودی از ارکان اصلی حکومت شامل قدرت سیاسی (کاخ‌ها)، قدرت مذهبی (مسجد جامع بزرگ و خانقاه)، قدرت اقتصادی (راسته اصلی بازار) بوده و در دوره تیموری میزان نشانگی آن با سایر آثار معماری (مجموعه مظفریه و مجموعه صاحب آباد) تعدیل و تقسیم شده‌است. در دوره‌ صفوی ارک با دگرگونی در بافت اولیه و عناصر معماری، بازنمودی مجازی از قدرت نظامی، در دوره قاجار و هم‌زمان با افزایش حس مکان نمادی از مجاهدت‌های ملی و در دوره پهلوی مظهری از ترکیب سنت و مدرنیته بوده‌است. ارک در دوران پس از انقلاب اسلامی علاوه بر بازبافت گردانی (ساخت مصلی بزرگ به جای مسجد نخستین ایلخانی در محوطه شمالی ارک) کارکرد موزه‌ای و گردشگری پیدا کرده‌است.

The Semantics Process of the Compound Building of Alishāh Ark in Tabrīz; an Analysis of Historical Data

Most of sociocultural and even political concepts and meanings in historical monuments have formed after the creation of them and in the process of audience communication with those artifacts, influenced and hide in many cases. Therefore, in order to study the process of semantics in Alisha Ark of Tabriz from the time of its construction in the Ilkhanate period to the present time has been used descriptiveanalytical approach and semiotic methods. The question is how the meanings of Ark have transformed based on surrounding context and elements of the Compound Building. The results indicate that during the Ilkhanate period, the Compound Building of Alishāh was a representation of the main foundations of government, including: political power (palaces), religious power (the grand mosque and monastery) and economic power (the main part of market). In the Timurid period, its semiosis criterion was modified and divided with other monuments (the Compound Building of Mozaffariyih and the Compound Building of SāhibĀbbād). During the Safavid period, the original context of the ark changed and the architectural elements became a virtual representation of military power. In the Qajar period, it became a symbol of national efforts and in Pahlavi period, it was a manifestation of tradition and modernity. In the period after the Islamic Revolution, the Ark has been made both recontextualization (construction of a large musallā instead of the first Ilkhanate mosque in the northern part of Ark) and has found a museum and tourism function.