تاریخ‌نگاری گَردیزی در زین الاخبار: رویکرد و روش

عبدالحی گَردیزی نویسنده زین‌الاخبار یا تاریخ گردیزی از جمله آخرین مورخان دوره نخست غزنوی است. این مقاله بر آن است تا رویکرد و روش گردیزی در تاریخ نگاری را واکاود و بازنماید. اگرچه  گردیزی به ظاهر تاریخ خود را در شمایل تاریخی عمومی نگاشته، اما بخش هایی از آن تاریخ سلسله ای و محلّی است. گردیزی برخلاف بسیاری از مورخان سنتی و احتمالا متاثر از رویکرد و آثار ابوریحان بیرونی به موضوعات و مباحث اجتماعی و قوم شناسی پرداخته و در این زمینه گزارش های ارزنده و سودمندی به دست داده‌است. در روایت های گردیزی گاه رگه هایی از تساهل مذهبی را می توان یافت؛ اگرچه رویکرد اعتقادی او نسبت به ادیان و مذاهب دیگر بی طرفانه نیست، اما نسبت به مورخان معاصراش تعصب مذهبی کمتری داشته است. گردیزی در برخی مواضع، هرچند گاه سطحی، دست به  تبیین و تحلیل و نقد زده‌است، در نتیجه وی در برابر رویکرد عقلانی و نقلی موضعی میانه را برگزیده‌است. نقطه ضعف گردیزی پایبندی بیش از حد به خلاصه نویسی است.

A Study on Gardīzī’s Historiography in Zayn al-Akhbār

Gardīzī is one of the last historians of the first Ghaznavid period. His biography is vague and unknown and Zayn alAkhbār is his only historical work. This article seeks to examine Gardīzī approach as well as method in  his historiography. Gardīzī has written Zayn alAkhbār as a general history and possibly influenced by Abu Rihan’s works, he  have paid special attention to social themes and devoted parts of his book to recognizing ethnic groups and representing different cultures. There is also a kind of religious tolerance can be found in his work, however, he is not completely neutral in some narrations. He has a less fanatical among the historians of this era in looking at different religions. Sometimes he has explained, analyzed and criticized, even superficially and as a result, he has chosen a moderate rational and narrative approach. Gardīzī’s weakness is his excessive adherence to abridgment.