تحلیل جنبش سربداران بر پایه نظریه کنش جمعی چارلز تیلی

تلفیق تاریخ و نظریه در شمار روش‏هایی است که بسیاری از محققان، از جمله تاریخ‏نگاران و جامعه‏شناسان بدان توجه نشان داده اند. چارلز تیلی از جامعه‏شناسانی است که برای نشان دادن نحوه عمل الگوهای جامعه‏شناسانه از مواد تاریخی استفاده کرده است. نگارندگان این مقاله جنبش اجتماعی سربداران در ایران سده هشتم هجری را بر پایه نظریه «کنش جمعی» وی مورد تحلیل قرار داده اند. ابتدا مفاهیم مرتبط با کنش جمعی چون منافع، سازمان، بسیج، کنش جمعی، نیز مفاهیم فرصت، تهدید، سرکوب و تسهیل شناسایی، استخراج و شرح داده شده ، سپس بر اساس این مفاهیم به تحلیل عناصر درونی جنبش سربداران یعنی تاثیر منافع اقتصادی، نقش دراویش متصوفه، سازمان فتیان، مذهب تشیع و منابع موثر بر بسیج نیروهای سربداران، نیز عوامل عینی چون شرایط سرکوب و یا تسهیل در تقابل میان گروه‏های چالشگر سربداران و جامعه سیاسی ایلخانان پرداخته می‏شود. روش مورد استفاده در این مقاله «تطبیقی» است؛ و یافته‏های حاصل از آن، تداوم تعدی‏های مالیاتی مضاعف در تشخیص منافع؛ نقش طریقت‏های صوفیه، مذهب تشیع، و سازمان فتوت و ارتباط نزدیک میان نیروهای اجتماعی آن به عنوان سازمان جنبش؛ و نقش سیاسی چنین نیروهایی به عنوان عمده منبع بسیج، نیز تجزیه حکومت ایلخانان و عدم توانایی و تجهیز نظامی در سرکوب مخالفان و گروه‏های مدعی، شرایط تسهیل‏کننده جنبش سربداران را نشان می‏دهد.