هنجارگریزی معنایی در قصیده «رَحَلَ النَّهَار» بدر شاکر السیّاب

هنجارگریزی، بحثی در نقد صورتگرا و یکی از نظریّه‌های ادبی معاصر است که مبنای آن بر پایه علم بلاغت استوار می‌باشد. در رویکردهای جدید زبان‌شناختی، نظریّه‌پردازان معاصر هنجارگریزی را ابزار شعرآفرینی معرّفی کرده‌اند و برای آن انواع گوناگونی برشمرده‌اند. در این ‌میان، هنجارگریزی معنایی بیش از همه در عرصه شعر بازخورد دارد. شاعر با به کارگیری این صنعت و طولانی کردن فرایند ادراک مخاطب، پیام هنری خویش را به وی عرضه می‌کند، چراکه در این نوع از هنجارگریزی، بازی دال‌ها، گریز و سیلان معنا را به دنبال دارد که باعث تعویق معنا و ایجاد خوانش‌های متعدّد در ذهن مخاطب می‌شود. گذری بر شعر سیّاب، گرایش وی به کاربرد رمز و اسطوره را در بازپرداخت مفاهیم شعری خویش، آشکار می‌سازد. وی با چنین رویکردی، عناصر زیباشناختی کلام خویش را افزوده، کارکرد واژگان زبانی را رنگی مجازی بخشیده است. نمودهای بیانی علم بلاغت در شعر سیّاب، جلوه‌هایی از هنجارگریزی معنایی هستند که نگارندگان به بررسی این عناصر در قالب دو محور جانشینی و همنشینی در قصیده «رَحَلَ النَّهَار» و کارکرد آنها در بازتاب پیام شعری وی پرداخته‌اند و از این رهگذر، تبیین نموده‌‌اند که بسامد بهره‌مندی وی از عناصر بلاغی و طولانی کردن فرایند ادراک مخاطب، تاثیر شگرفی بر همراهی مخاطب با معانی شعری وی دارد.