بررسی تعریب داستان «شاه و کنیزک» مثنوی با تکیه بر الگوی وینی و داربلنه (موردپژوهی مقایسه ترجمۀ منظوم هاشمی و جواهری)

مثنوی مولانا در آن سوی مرزهای زبان و فرهنگ فارسی بازتابی گسترده داشته و مخاطبان بسیاری را شیفتۀ خود ساخته است. این اثر فاخر در میان کشورهای عربی نیز از توجه ویژه ای برخوردار بوده است. ادبای عرب در قالب های نظم و نثر به ترجمه و شرح این شاهکار ادبی عرفانی پرداخته اند که در این میان، ترجمه های منظوم دو شاعر معاصر عراقی، عبدالعزیز جواهری و محمد جمال هاشمی در معرفی مثنوی به مخاطبان عرب نقشی برجسته ایفا کرده است. آشنایی این دو مترجم با چارچوب اندیشه سراینده مثنوی و قرابت فرهنگی دو زبان، فضای روحانی اشعار را در تعریب این اثر نمایان می سازد. در مقالۀ حاضر پس از بیان ویژگی های این دو ترجمۀ منظوم، برگردان داستان آغازین مثنوی، یعنی «شاه و کنیزک» را با تکیه بر هفت راهبرد ترجمۀ «وینی» و «داربلنه» مورد ارزیابی قرار دادیم. این بررسی بیانگر آن است که تعریب جواهری به دلیل بهره گیری پربسامد از الگوهای ترجمۀ مستقیم و به طور ویژه ترجمۀ لغوی به متن مبدا نزدیک تر است. ضمن آنکه وفاداری به متن و رعایت امانت از ویژگی های مثبت این ترجمه به‌شمار می آید. درحالی که در ترجمۀ منظوم هاشمی، ساختارهای نحوی و معنایی زبان مقصد بیشتر جلوه دارد. این مترجم به جای تعریب دقیق ابیات به تصریح معانی ضمنی داستان پرداخته است تا درک داستان برای خوانندۀ زبان دوم آسان شود. در میان راهبردهای هفتگانۀ ترجمه نیز جابه جایی و تعدیل در ترجمۀ هاشمی، فراوانی قابل توجهی نسبت به دیگر مراحل دارد.

Analyzing the Arabic Translation of ‘The King and the Handmaiden’ in Rumi’s Masnavi Based on Viney and Adrbelnet’s Model (A Case Study of the Poetic Translation by Hashemi and Jawaheri)

Rumi’s Masnavi has been widely popular outside the Persian culture, having attracted many an audience. The work has been warmly welcomed in Arabic cultures as well. Arabic literary figures have provided several translations of this literarymystic masterpiece in prose and poetry, among which the poetic translations of two contemporary Arab poets, Abdul Aziz Jawaheri and Mohammad Jamal Hashemi, have served a key role in introducing Masnavi to the Arab audience. Translators’ familiarity with Rumi’s philosophy and cultural affinity between the source and target cultures have helped reflect the spiritual atmosphere of the poems in Arabic. Having discussed the qualitative characteristics of these translations, the study has investigated the translations of the first story in Rumi’s Masnavi, The King and the Handmaiden, within the procedures provided by Viney and Darbelnet. The results show that Jawaher’s translation is closer to the original, adopting direct translation procedures, particularly ‘literal translation’, more extensively. Faithfulness to the source text is yet another virtue of this translation. Hashemi has provided a translation that mostly reveals the syntactic and pragmatic elements of the target language, explicating many elements to make the text more accessible to the readers in lieu of literal translation. Among the seven procedures studied, transposition and modulation are significantly more prevalent than others.