بررسی رابطه‎ی دمای سطح زمین با اعماق خاک (مطالعه‎ی موردی: استان کرمانشاه)

مطالعه‎ی دمای اعماق خاک از نظر هواشناسی، اقلیم شناسی، کشاورزی، صنعت و دیگر فعّالیّت‎های زیستی اهمّیّت فراوانی دارد. در این پژوهش، روابط دمای سطح زمین با دماهای اعماق 10، 50 و 100 سانتی متری خاک بررسی شد. این بررسی در پنج ایستگاه سینوپتیک استان کرمانشاه با بهره‎گیری از آمار ساعات30/6 صبح و 30/6 بعدازظهر در یک دوره‎ی 14 ساله (2006- 1993) و با استفاده از روش‎های آماری انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که با افزایش ژرفای خاک، دامنه‎ی نوسان سالانه‎ی دما و به‎ویژه دامنه‎ی شبانه روزی دما کاهش می یابد تا اینکه در عمق 5/0 متری، کمابیش اختلاف شبانه‎روزی دما از بین می رود. همچنین نوسان‎های شبانه روزی دمای هر عمق، در تابستان بیشتر از فصول دیگر است. اختلاف سالانه‎ی دما بین سطح زمین و اعماق، تا عمق 50 سانتی متری افزایش پیدا می کند؛ ولی از آن به بعد کمابیش به حالت ثبات می‎رسد. آزمون t با نمونه های وابسته نشان داد که میانگین ارقام سالانه‎ی دما در دو عمق 50 و 100 سانتی متری و نیز، اختلاف شبانه روزی دما بین این دو عمق، اختلاف معنا داری را نشان نمی‎دهد. تشابه رفتار منحنی های دمایی در اعماق خاک حاکی از آن است که جنس خاک، صرف‎نظر از اختلاف‎هایی که در اثر تفاوت های آب‎وهوایی پدید می‎آید، تاثیر چندانی در ترتیب توزیع ارتفاعی (عمقی) دما ندارد. در فصل زمستان، پایین‎ترین دماهای حداقل در اعماق 10، 50 و 100 سانتی متری خاک، نسبت به پایین‎ترین دماهای سطح زمین، به‎طور میانگین به‎ترتیب 3، 13 و 33 روز تاخیر نشان می‎دهد. این تاخیر برای بالاترین دماهای حداقل در فصل تابستان چند روز بیشتر است. بنابراین می‎توان نتیجه گرفت که درکل پایین‎ترین دماها، زودتر از بالاترین دماها به عمق معیّنی می‎رسند. دماهای اعماق خاک در ایستگاه‎ها با استفاده از یک مدل وایازی چندگانه و برمبنای سه متغیّر دمای سطح خاک، شماره‎ی روز سال و عمق موردنظر با دقّت خوب برآورد شد.