تحرکات جمعیت در نواحی جغرافیایی ایران و پیامدهای آن

چگونگی توزیع مکانی جمعیت که درنتیجه تحرکات مکانی انسان به‎وجود می‌آید، از مباحث مهم ساختار جمعیت است. نخستین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1335، جمعیت کشور را برابر با 18954704 نفر برآورد کرده است و در آخرین سرشماری‌ در سال 1390، 75149669 نفر بوده است. برای بررسی دقیق‌تر، این شمار جمعیت را می‌توان در قالب نواحی جغرافیایی تقسیم‌بندی کرد و پراکندگی آنها را مورد بررسی قرار داد. شواهد نشان می‌دهد که جمعیت ایران توزیعی نامتعادل دارد که ناشی از عوامل متنوع طبیعی، اقتصادی، اجتماعی، تاریخی و سیاسی است. از آنجاکه عوامل مذکور اثر همدیگر را تشدید یا خنثی می‎کنند، تعیین تاثیر جداگانه آنها امکان‎پذیر نیست. هدف این پژوهش شناخت تحرکات مکانی جمعیت ایران و پیامدهایی است که این تحرکات می‌توانند به‎دنبال داشته باشند. روش مورد استفاده روش توصیفی ـ تحلیلی بوده و منابع و اطلاعات لازم، به‎صورت مروری از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری‎شده است. نتایج به‎دست‎آمده نشان می‌دهد که در توزیع مکانی جمعیت ایران، عوامل محیطی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نقش مهمی دارند. بدین‎گونه که شمار جمعیت ایران، از غرب به شرق و از شمال به جنوب روند کاهنده دارد که این نحوه پراکنش، ناشی از عوامل محیطی (توپوگرافی، بارندگی، خاک حاصلخیز و منابع آب و مانند آن)، عوامل اقتصادی (اشتغال، درآمد، فرصت‌های اشتغال و مانند آن)، عوامل سیاسی (سیاست‎گذاری‌های دولتی، سرمایه‌گذاری‌های دولت و مانند آن)، عوامل اجتماعی (مهاجرت، پیوندهای خویشاوندی، جاذبه‌های مذهبی و مانند آن) و غیره است. این نحوه پراکنش جمعیت، می‌تواند پیامدها و اثرات مختلفی را درپی داشته باشد. این نحوه پراکندگی جمعیت، موجب بالارفتن تراکمِ برخی مناطق، مانند استان‌های تهران، گیلان و مازندران‎شده که این افزایش تراکم، خود می‌تواند فشار بهره‌برداری از منابع را افزایش‎داده و آسیب‌های زیست‎محیطی را درپی داشته باشد.